*του Αντώνη Παπαϊωάννου

Ξεκινώντας αυτό το σημείωμα, στόχος μου ήταν να ξεκινήσω έναν περίπατο στο Κιάτο και τον πολιτισμό του, μέσα από τρεις δρόμους και την ιστορία των ονομάτων που φέρουν. Δεν τέμνονται φυσικά, όπως θα μπορούσε να μας παραπλανήσει ο τίτλος. Ο πρώτος στην αρχή της πόλης, η οδός Κανελλοπούλου, ο δεύτερος στο κέντρο, η οδός Αστέρη Κοββατζή και ο τρίτος στην άλλη άκρη, η οδός Ρώμου Φιλύρα.

Με τη ζωή και το έργο του τελευταίου τυχαίνει να ασχολούμαι χρόνια και το παρόν σημείωμα προέρχεται λίγο πολύ από τη μνήμη μιας παλαιότερης προσπάθειας να γίνει περισσότερο γνωστό το έργο του στους κατοίκους του Κιάτου μέσα από μια ημερίδα που δεν ευτύχησε να πραγματοποιηθεί.

Για τους περισσότερους τα ονόματα του Αστέρη Κοββατζή και του Ρώμου Φιλύρα σημαίνουν τον δρόμο που είναι η Τράπεζα που συναλλάσσονται, ο μανάβης που ψωνίζουν, ο οδοντογιατρός τους ή το σπίτι κάποιου γνωστού τους. Μέσα στις πολλές έγνοιες ποιος έχει το χρόνο να σκεφτεί ότι ο Κοββατζής και ο Φιλύρας δεν είναι μόνο οδοί; Φαντάζομαι ότι πολλοί τους γνωρίζουν, τον πρώτο μάλιστα να έχουν γνωρίσει και προσωπικά, αφού πέθανε το 1983. Πόσα περισσότερα όμως ξέρουμε για αυτούς; Σίγουρα σε ένα σημείωμα όπως αυτό δεν είναι δυνατόν να ξεδιπλωθεί το έργο και η ζωή τους. Μια απλή αναζήτηση όμως στο διαδίκτυο θα μπορούσε να είναι η αρχή μια όμορφης γνωριμίας.

Είναι ένα παιχνίδι που το προτείνω σε όλους. Αν ο καθένας μας αναζητήσει στο διαδίκτυο το όνομα του δρόμου που μένει, θα έχει αυξηθεί άμεσα η συλλογική ιστορική μνήμη και γνώση για έναν τόπο. Είναι ένα ωραίο παιχνίδι που μπορούν να ξεκινήσουν και κάποιοι δάσκαλοι με τους μαθητές τους.

Ο Ρώμος Φιλύρας (Ψευδώνυμο του Γιάννης Οικονομόπουλος) γεννήθηκε στο Κιάτο το 1888, έζησε στον Πειραιά και την Αθήνα από το 1903, εργάστηκε ως αρχειοφύλακας στο στρατό και ως κοσμικογράφος σε εφημερίδες και θεωρείται από τους κορυφαίους λυρικούς μας ποιητές. Πέθανε το 1942 στο Δρομοκαΐτειο όπου είχε αυτοεγκλειστεί από το 1927.

Ο Αστέρης Κοββατζής (1916-1983) γεννήθηκε στο Κιάτο, εργάστηκε στο Υπουργείο εξωτερικών και διέπρεψε ως πεζογράφος. Εμβληματικό του έργο το μυθιστόρημα «Οι χωριάτες».
Για όσους θέλουν να γνωρίσουν δείγματα της γραφής τους, μπορούν να κάνουν αναζήτηση στην Εστία στα ψηφιοποιημένα περιοδικά του ΕΚΕΒΙ: http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=node&cnode=488

Εκεί που θέλω να σταθώ περισσότερο είναι η οδός Κανελλοπούλου. Πίσω της δεν κρύβεται ένα όνομα αλλά μια οικογένεια που έδωσε το όνομά της σε ολόκληρο τον οικισμό που την περιβάλλει.
Πριν λίγα χρόνια, από εσφαλμένη αντίληψη η οδός αναγραφόταν ως ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ. Προφανώς, μετά από επισήμανση του σπουδαίου ιστορικού του Κιάτου Γ. Κασκαρέλη στη Δημοτική αρχή αυτό άλλαξε. Σήμερα με μια αναζήτηση στο google earth βρήκα μόνο μια πινακίδα στην αρχή του δρόμου που αναφέρει ΟΔΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ με ότι σημαίνει ή ότι δεν σημαίνει αυτό και μάλιστα με κεφαλαία, άρα δε ξέρουμε αν είναι Κανελλόπουλου ή Κανελλοπούλου, αν αφορά σε άντρα η γυναίκα.
Οι τελευταίοι απόγονοι της οικογένειας ήταν η Ξαβερία Κανελλοπούλου που πέθανε το 1966 και ο αδελφός της Ευθύμιος που πέθανε το 1933 και οι οποίοι δεν παντρέυτηκαν ποτέ ώστε να αφήσουν απογόνους.
Ήταν εγγόνια του Ευθύμιου Κανελλόπουλου του πρεσβυτέρου που χρηματοδότησε την Επανάσταση του 1821, υπήρξε ο πρώτος εξαγωγέας σταφίδας στην Αγγλία και εξελέγη επανειλημμένα βουλευτής και γερουσιαστής.
Ο Ευθύμιος Κανελλόπουλος, γιος του Χαράλαμπου και της Σοφίας Λάνδερερ, γεννήθηκε στις 15 Ιουλίου 1872. Μπήκε στην υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών το 1901 και ακολούθησε τη διπλωματική υπηρετώντας σε διάφορα προξενεία, ενώ το 1922 συμμετείχε στην ολιγόμηνη κυβέρνηση Σ.Κροκκίδα ως υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Εξωτερικών. 

 Θα ήθελα να σταθώ στην αδελφή του Ξαβέρια (1886-1966). Το όνομά της το διάβασα για πρώτη φορά στα κείμενα του Ρώμου Φιλύρα. Ήταν ηθοποιός και ποιήτρια και είναι αυτή που χάρισε τα 4.800 στρέμματα στα οποία χτίστηκε ο οικισμός Κανελλοπούλου. Το όνομά της το οφείλει στον πατέρα της μητέρας της Ξαβέριο Λάνδερερ που υπήρξε ο πρώτος καθηγητής Φαρμακευτικής χημείας  στο Πανεπιστήμιο του Όθωνα.

Η Ξαβερία έχει την τιμή να αναφέρεται σε όλες τις βάσεις δεδομένων που αφορούν σε ηθοποιούς και στο ελληνικό σινεμά, αφού έπαιξε σε μια ιστορική ταινία, στην πρώτη δεκαετία του ελληνικού κινηματογράφου, στην «Προίκα της Αννούλας», (διασκευή του «η τύχη της Μαρούλας» του Δημητρίου Κορομηλά) μαζί με σπουδαία ονόματα όπως η Κούλα Ζερβού, ο Δημήτρης Ροντήρης, ο Ηλίας Δεστούνης σε σκηνοθεσία Δήμου Βρατσάνου
Το 1919 στο Βασιλικό Θέατρο παίζει, σε σκηνοθεσία του σπουδαίου Θωμά Οικονόμου την ποντικοκυρά στο έργο του Ίψεν «Ο μικρός Άγιολφ» και σύμφωνα με το Έθνος: «έδωκε όλην την ευλυγισίαν των κακών πνευμάτων».

Το 1921 τη βρίσκουμε να παίζει την Κασσάνδρα στην Ορέστεια , πάλι στο Βασιλικό Θέατρο σε σκηνοθεσία και πάλι Θωμά Οικονόμου μαζί με σπουδαία ονόματα
Το 1924 παίζει τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, σε μια εποχή που υπήρχε η ιδέα το ρόλο αυτό να τον παίζουν γυναίκες (είχε προηγηθεί η ΚΟΎΛΑ Ζερβού το 1916) πριν περάσει σε άντρες ερμηνευτές.
Από το 1919 έως το 1922 διδάσκει στη δραματική σχολή του Ωδείου Αθηνών και στη συνέχεια μέχρι το 1932 στη δραματική σχολή του Ωδείου Πειραιά όπου σκηνοθετεί και τις παραστάσεις του μαζί με Βασίλη Ρώτα και Κουνελάκη, όπως τη Δασκαλίτσα του Νικοντέμι το 1924.
Από το 1932 και κυρίως μετά το θάνατο του αδελφού της το 1933 δεν εντοπίζονται αναφορές για συμμετοχή της στο θέατρο.
Περισσότερα στοιχεία για τη ζωή της και το λογοτεχνικό της έργο που δεν χωρούν στο παρόν σημείωμα, θα βρείτε και στο βιβλίο του Γ.  Κασκαρέλη « Σικυώνιοι συγγραφείς και εκδότες». 

Τρεις δρόμοι λοιπόν που… μας δείχνουν τον τρόπο να αναζητάμε και το δικό μας δρόμο, τα δικά μας πολιτιστικά μονοπάτια αποκτώντας γνώμη και ανακαλώντας μνήμες που μας βοηθούν να συνδεόμαστε πιο ουσιαστικά με τον τόπο που ζούμε.