Στις 25 Νοέμβρη 1952 η Ασφάλεια ανακοινώνει τη σύλληψη του «από οκταετίας κρυπτόμενου κομμουνιστή Νικόλαου Πλουμπίδη»

Ο επικεφαλής του παράνομου κομματικού μηχανισμού στην Αθήνα Νίκος Πλουμπίδης ήταν εμφανής στόχος της Ασφάλειας από τότε που προσπάθησε να σώσει τον Μπελογιάννη με την περίφημη επιστολή του και φυσικά καταζητούμενος.

Στη δίκη που ακολουθεί το στρατοδικείο τον καταδικάζει σε θάνατο. Ήταν 14 Αυγούστου 1954.

Ο Πλουμπίδης φορούσε μαύρο κοστούμι και άσπρο πουκάμισο. Ήταν ντυμένος λες και πήγαινε σε γιορτή. Γύρω στις 5 το πρωί, πριν ακόμα ξημερώσει, κατεβαίνει από το αυτοκίνητο. Ο τόπος που είχε επιλεγεί ήταν η Αγία Μαρίνα, στο Δαφνί. Περνώντας δίπλα από τους δημοσιογράφους, δεμένος ακόμα με τις χειροπέδες, κοντοστέκεται. Τους χαιρετά.

«Γεια σας παιδιά. Μπράβο, όλο νιάτα βλέπω μπροστά μου. Σας εύχομαι καλή σταδιοδρομία, να ‘στε πάντα καλά. Βλέπετε εγώ σε λίγο φεύγω με ψεύτικες και άδικες κατηγορίες. Το Κόμμα μου, το ξέρω, θα βρει την αλήθεια και θα με δικαιώσει».

Λίγες ώρες αργότερα, οι εφημερίδες φέρνουν στην Αθήνα την είδηση: «Εξετελέσθη ζητωκραυγάζων υπέρ του ΚΚΕ, αντιμετώπισε με απόλυτον ψυχραιμίαν τας σφαίρας του αποσπάσματος (…) δεν εδέχθη ούτε να κοινωνήσει, ούτε να του δέσουν τους οφθαλμούς του»…

Ο Νίκος Πλουμπίδης υπήρξε ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, μέλος του Πολιτικού Γραφείου (Π.Γ) από το 1938. Συμμετείχε στην καθοδήγηση του παράνομου μηχανισμού στη διάρκεια του Εμφυλίου. Μετά την ήττα του Δ.Σ.Ε ήταν το μόνο μέλος του Π.Γ που παρέμεινε ασύλληπτο στην Αθήνα και η ηγεσία του έδωσε εντολή να αναλάβει την καθοδήγηση του παράνομου δικτύου. Παράλληλα συνέδεσε το όνομά του με τις πρώτες προσπάθειες νόμιμης έκφρασης της Αριστεράς, το 1950-1951.

Ο Νίκος Πλουμπίδης συνελήφθη σε μια δύσκολη και σκοτεινή εποχή για την Ελλάδα. Μια εποχή όπου και η ίδια η δεξιά προσπαθούσε να αποδείξει την πλήρη υποταγή της στις Αμερικανικές δυνάμεις. Μια εποχή όπου η CIA και ο ΙΔΕΑ διαφέντευαν και τρομοκρατούσαν την Ελλάδα, και που ο δύσμοιρος λαός προσπαθούσε να μαζέψει τα κομμάτια του από τον εμφύλιο και να ξανασταθεί στα πόδια του.

Ο Νίκος Πλουμπίδης σε όλη του την πολιτική διαδρομή στάθηκε επαναστάτης, κομμουνιστής, ανυποχώρητος αγωνιστής. Ακόμα και τότε που το ΚΚΕ μέσα απ’ τον ραδιοσταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα» τον χαρακτήριζε ως «από 27ετίας πράκτορας» της Ασφάλειας και των Άγγλων, υπεύθυνο για τη σύλληψη και εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη, αμφισβητώντας ακόμη και την σύλληψή του, λέγοντας ότι ήταν σκηνοθεσία των Αμερικανών.

«Η ΚΕ του ΚΚΕ ανακοινώνει ότι ο Νίκος Πλουμπίδης, ή Μπάρμπας, είναι από 27ετίας πράκτορας της Ασφάλειας μέσα στις γραμμές του ΚΚΕ, συνεργάτης του Σιάντου. (…) Από τις μεγάλες προδοσίες του είναι ότι παρέδωσε στην Ασφάλεια και στον δήμιο τον λαϊκό ήρωα Νίκο Μπελογιάννη. Η αμερικάνικη κατασκοπεία και η μοναρχοφασιστική Ασφάλεια τώρα που κατάλαβαν ότι ο πράκτοράς τους ξεσκεπάζεται, σκηνοθέτησαν τη νέα σύλληψη του Πλουμπίδη για να τον καλύψουν»…

Απ’ την πλευρά του ο Νίκος Πλουμπίδης ή «Μπάρμπας», όπως τον αποκαλούσαν στο ΚΚΕ , αφενός δεν συμβιβάστηκε με το εις βάρος του λάθος. Δεν έκλεισε το στόμα του απέναντι στις «ψεύτικες και άδικες κατηγορίες». Δεν παραιτήθηκε από την απαίτησή του να δικαιωθεί, την οποία κληροδότησε ως αίτημα – διαθήκη (σσ: «Το Κόμμα μου, το ξέρω, θα βρει την αλήθεια και θα με δικαιώσει»). Και ταυτόχρονα δεν άφησε την παραμικρή – μα την παραμικρή – χαραμάδα στους στρατοδίκες να τον «αξιοποιήσουν».

Σ’ όλη τη διάρκεια της δίκης απαντώντας στους ασφαλίτικους ισχυρισμούς ότι συνελήφθη γιατί τον πρόδωσε το ΚΚΕ, τονίζει:

«Γνωρίζω ποιος με πρόδωσε, αλλά δε χρειάζεται να το αποκαλύψω. Πάντως, δεν είναι το Κόμμα. Γιατί το Κόμμα δεν προδίδει ποτέ, ακόμη κι αυτούς τους προδότες του. Τους αφήνει στη λάσπη της ιστορίας περιφρονημένους»… «Σήμερα, κύριοι, δε δικάζετε άτομα. Δικάζετε το ΚΚΕ. Και επ’ αυτού δηλώνω, παρόλο ότι σήμερα όχι μόνο δεν έχω την τιμή να εκπροσωπώ το Κόμμα μου, αλλά έχω και πολεμική εναντίον μου, δηλώνω, ότι αναλαμβάνω πλήρως τις ευθύνες για την πολιτική του Κόμματός μου».

Χαρακτηριστικό απόσπασμα από κείμενο του που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδες της εποχής λίγο πριν την εκτέλεση του:

«Δε με χωρίζει καμιά διαφορά με την ηγεσία του κόμματός μου. Η ανακοίνωση του κόμματος περί αποκηρύξεώς μου είχε σκοπό να προφυλάξη το κόμμα από έναν υποτιθέμενο εχθρό και οφείλεται σε σφαλερές ενδείξεις και υποβολιμαίες πληροφορίες. Πάντως, πιστεύω ότι το κόμμα θα επανεξετάση εν καιρώ το ζήτημα. Η απόφαση του κόμματος, οποιαδήποτε κι αν είναι, θα είναι για μένα σεβαστή. Δεν είμαι προδότης, αλλά ήμουν, είμαι και θα είμαι πιστός στο κόμμα» («ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ» 25/7/1954).

Για τις συνθήκες της εποχής

Στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ υπάρχει συγκεκριμένη ανάλυση σε σχέση με το πώς διαμορφώθηκε ένα τέτοιο κλίμα στα μέλη και στα στελέχη του ΚΚΕ που δρούσαν στην παρανομία:

«Ενέργειες στελεχών, που συνιστούσαν είτε αντικαταστατικές παραβιάσεις (φραξιονισμό ή παραβίαση αποφάσεων) είτε οπορτουνιστικές παλινωδίες ή και επιπόλαιες ενέργειες, ερμηνεύτηκαν ως πράξεις συνεργασίας με τον ταξικό αντίπαλο. Με το ίδιο σκεπτικό εξηγήθηκαν και σοβαρά λάθη που διαπράχθηκαν στα χρόνια της Κατοχής. Και αυτό γιατί δεν συνειδητοποιούνταν οι πραγματικές αιτίες των λαθών, αν και οι αντίστοιχες επιλογές δεν έβρισκαν τη στήριξη μεγάλου μέρους της κομματικής βάσης.

Αυτό το κλίμα ήταν ένας επιπρόσθετος παράγοντας που εμπόδιζε μία σε βάθος προγραμματική συζήτηση. Για παράδειγμα, διαφορές που εκδηλώνονταν στα κομματικά όργανα δεν αποτελούσαν πάντα αντικείμενο ουσιαστικής συζήτησης, δεν καταβαλλόταν πάντα προσπάθεια γενίκευσης των συμπερασμάτων.

Η επίδραση όλων των προηγούμενων παραγόντων γινόταν περισσότερο έντονη σε συνθήκες ήττας και με την καθοδήγηση του Κόμματος να λειτουργεί εκτός Ελλάδας, ενώ στο εσωτερικό της ΚΕ είχε γίνει φανερή η εσωκομματική διαπάλη με την ταυτόχρονη αμφισβήτηση του Ζαχαριάδη από κάποια κεντρικά στελέχη, όχι μόνο για πολιτικές ευθύνες που του απέδιδαν, αλλά και για την κομματική – ηθική του υπόσταση.

Έτσι, η εσωκομματική διαπάλη αναπτυσσόταν και οξυνόταν με επίκεντρο τον προσδιορισμό του στρατηγικού στόχου, αλλά και τις εκτιμήσεις για το παρελθόν και την πολιτική γραμμή που έπρεπε στο εξής να δρομολογηθεί. Επίσης, υπεισερχόταν στην ερμηνεία πολιτικών πρωτοβουλιών, παραλείψεων ή και λαθών ανώτερων στελεχών του Κόμματος, που δρούσαν σε συνθήκες οι οποίες δυσκόλευαν την επικοινωνία και τη συλλογική ανάληψη της ευθύνης.

Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι μια οπορτουνιστική παρέκκλιση βοηθάει εξ αντικειμένου τον ταξικό εχθρό. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε οπορτουνιστής είναι υποχρεωτικά και πράκτορας του αστικού κράτους».

Η αποκατάσταση

Ο Πλουμπίδης, απομονωμένος και χαρακτηρισμένος από την ηγεσία του Κόμματος, όχι μόνο δεν το αποκήρυξε, αλλά και το υπεράσπισε μέχρι την τελευταία του πνοή. Και ο ίδιος θεωρούσε πως υπήρξε θύμα συγκυριών και λανθασμένων – ενδεχομένως και προβοκατόρικα διοχετευμένων – παραπλανητικών πληροφοριών.

Έγραφε: «Τιμή μου εγώ πάνω απ’ όλα έχω την τιμή του Κόμματος (…) Εγώ εκείνα που δίδασκα τα εφάρμοζα πρώτος εγώ. Ήμουν πιστός στο Κόμμα τότε που με ανέβαζε στα ανώτατα αξιώματά του, είμαι πιστός και τώρα που, καλά ή κακά, δίκαια ή άδικα, με κατηγορεί και με στιγματίζει. Θα παραμείνω για πάντα πιστός και θα πεθάνω κομμουνιστής.

Ο εχθρός δουλεύει και δουλεύει με πολλά μέσα για να διαλύσει το Κόμμα, να σπείρει τη σύγχυση στις μάζες και να στρέψει τα στελέχη και τα μέλη του Κόμματος ενάντια στην ηγεσία.

Αυτό που επείγει δεν είναι η ανασκευή της κατηγορίας, αυτό θα το κάνει το Κόμμα αργότερα, αλλά η διαφύλαξη της ενότητας του Κόμματος και της εμπιστοσύνης στην ηγεσία του Κόμματος (…) Κρατιέμαι με τα δόντια στη ζωή και θα δώσω ακόμα δύο μάχες. Τη μάχη της δίκης και τη μάχη του εκτελεστικού αποσπάσματος (…) Η ανακοίνωση του Κόμματος περί αποκηρύξεώς μου είχε σκοπό να προφυλάξει το Κόμμα από έναν υποτιθέμενο εχθρό και οφείλεται σε σφαλερές ενδείξεις και υποβολιμαίες πληροφορίες. Πάντως, πιστεύω ότι το Κόμμα θα επανεξετάσει εν καιρώ το ζήτημα».

Το ΚΚΕ έχει αποκαταστήσει πλήρως τον Νίκο Πλουμπίδη από το 1958, με Απόφαση της 9ης Ολομέλειας της ΚΕ, ενώ στο Δοκίμιο Ιστορίας του Κόμματος τονίζεται πως η Απόφαση για τον Πλουμπίδη ήταν άδικη.