Μια ιστορικής σημασίας αναμέτρηση πραγματοποιείται στις 8 Δεκέμβρη 1974, όταν 4,7 εκατομμύρια Ελληνες ψηφοφόροι προσέρχονται στα εκλογικά τμήματα, για να διαλέξουν ανάμεσα σε δύο μόνο ψηφοδέλτια, της «Βασιλευομένης» και της «Αβασιλεύτου» Δημοκρατίας.

Ήδη οι Συντακτικές πράξεις της 1ης Αυγούστου και της 4ης Σεπτέμβρη του 1974 έχουν ορίσει με σαφήνεια ότι η μορφή του πολιτεύματος θα λυθεί αποκλειστικά με δημοψήφισμα που θα πραγματοποιηθεί το πολύ σε 45 μέρες μετά τις βουλευτικές εκλογές. Ετσι στις 13 Νοέμβρη, ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής ανακοινώνει ότι το δημοψήφισμα θα διεξαχθεί στις 8 Δεκέμβρη.

Το «πολιτειακό» δεν κυριαρχεί κατά την προεκλογική περίοδο, μολονότι όλα τα κόμματα αναγνωρίζουν την κρισιμότητά του. Πέντε μέρες μετά τις εκλογές και τη νίκη της Νέας Δημοκρατίας, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, πρόεδρος της Ενωσης Κέντρου Γεώργιος Μαύρος, επισκέπτεται τον πρωθυπουργό, Κ. Καραμανλή, και συμφωνούν στην «αποκομματικοποίηση» του δημοψηφίσματος. Με την πρόταση συμφωνεί και ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Α. Παπανδρέου.

Ο τέως βασιλιάς, που ζει στο Λονδίνο, εμφανίζεται σε δυο τηλεοπτικά δεκάλεπτα. Και οι δυο ομιλίες του φαίνονται να απευθύνονται στο θυμικό των τηλεθεατών, καθώς ο Κωνσταντίνος εκφράζεται με νοσταλγία για την Ελλάδα, τον «τόπο όπου βρίσκονται οι τάφοι των προγόνων του».

Οσον αφορά το ιδεολογικό περιεχόμενο του αγώνα, υπέρ ή κατά της βασιλείας, ζήτημα αιχμής αναδεικνύεται η στάση του τέως βασιλιά κατά της διάρκεια της δικτατορίας.

Το βράδυ της Κυριακής, 8 Δεκέμβρη, όταν γνωστοποιούνται τα πρώτα αποτελέσματα, που δίνουν μεγάλο προβάδισμα στην «Αβασίλευτο», ο λαός της Αθήνας ξεχύνεται στους δρόμους.

Το 69,2% των ψηφοφόρων τάσσεται υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας και υπέρ της βασιλευομένης το 30,8%. Το ποσοστό αποχής είναι 24,5%.

Με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκέμβρη 1974 επιλύεται οριστικά ένα πρόβλημα που συνδέθηκε με τις πιο δραματικές εθνικές κρίσεις του τόπου μας.