Συμπληρώνονται σήμερα 30 χρόνια από τη μέρα που δολοφονήθηκε ο καθηγητής Νίκος Τεμπονέρας από τραμπούκους, στη διάρκεια  αγωνιστικών κινητοποιήσεων για την Παιδεία

Ο Νίκος Τεμπονέρας (1953 – 1991) ήταν καθηγητής μαθηματικών σε Λύκειο της Πάτρας και στέλεχος του Εργατικού Αντιμπεριαλιστικού Μετώπου (ΕΑΜ). Το όνομά του έγινε γνωστό στο πανελλήνιο, όταν δολοφονήθηκε από μέλη της ΟΝΝΕΔ κατά τη διάρκεια των μαθητικών κινητοποιήσεων της περιόδου 1990 – 1991.

Στα τέλη του 1990 τη χώρα κυβερνούσε η Νέα Δημοκρατία, με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και Υπουργό Παιδείας τον Βασίλη Κοντογιαννόπουλο. Ο χώρος της Παιδείας βρισκόταν σε αναβρασμό, εξαιτίας της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που προωθούσε η κυβέρνηση. Όλα ξεκίνησαν με δυο προεδρικά διατάγματα της κυβέρνησης Μητσοτάκη για τα Γυμνάσια (393/1990) και τα Λύκεια (392/1990), διαποτισμένα από μια έντονα αυταρχική, «ελληνοχριστιανική» και πειθαρχική λογική:

➥ επαναφορά της καθημερινής προσευχής,

➥ του ομαδικού εκκλησιασμού και της έπαρσης της σημαίας,

➥ «αναμόρφωση» των μαθητικών κοινοτήτων,

➥ ολοσχερής κατάργηση των αδικαιολόγητων απουσιών

➥ κι επιβολή ενός point system ελέγχου και ποινικοποίησης της συμπεριφοράς των μαθητών.

Η αρχική πάλι πρόβλεψη «ομοιόμορφης ενδυμασίας» των μαθητών αποσύρθηκε μεν μπροστά στη δημόσια κατακραυγή, αναδιατυπώθηκε όμως ως επιταγή «ευπρέπειας και απλότητας στην εμφάνιση», οι λεπτομέρειες της οποίας θα καθορίζονταν με πρόταση του συλλόγου γονέων, απόφαση του συλλόγου διδασκόντων και πάταξη όποιας αμφίεσης κριθεί «σε προφανή δυσαρμονία με το σχολικό περιβάλλον».

Η απάντηση των μαθητών πήρε τη μορφή μιας χιονοστιβάδας καταλήψεων που ξεκίνησαν στις 22 Νοεμβρίου από το Ηράκλειο για ν’ απλωθούν ταχύτατα σε όλη την Ελλάδα: 1.180 κατειλημμένα σχολεία στις 10/12, 20.000 διαδηλωτές μαθητές στο κέντρο της Αθήνας στις 13/12. Το 70% των σχολείων βρισκόταν υπό κατάληψη, ενώ καθημερινό φαινόμενο ήταν οι διαδηλώσεις στις μεγάλες πόλεις της χώρας.

Η δολοφονία του Τεμπονέρα θύμιζε έντονα αυτή του Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη το 1963.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη αναζητούσε τρόπους για να “σπάσει” το κίνημα των καταλήψεων (το οποίο μέσα στον Δεκέμβριο μετατράπηκε σ’ ένα τσουνάμι κινητοποίησης σε όλη την Ελλάδα) έτσι, ώστε να επιστρέψουν τα σχολεία στην ομαλή λειτουργία χωρίς να αναγκαστεί να υποχωρήσει πολιτικά. Ο φιλοκυβερνητικός τύπος ήδη από την εορταστική περίοδο, κατά την οποία τα σχολεία παρέμειναν κλειστά, έδινε το σύνθημα. Είχε έρθει η ώρα των “αγανακτισμένων πολιτών” που όμως, στην περίπτωση της Πάτρας, δεν ήταν τίποτα άλλο από μέλη της τοπικής ΟΝΝΕΔ που λειτουργούσαν ως παρακρατική ομάδα κρούσης.

Στην ιστορία έχει περάσει ένα συγκεκριμένο άρθρο του “Ελεύθερου Τύπου”. Δημοσιεύτηκε στις 8 Ιανουαρίου και είχε τίτλο “Εμπρός στο δρόμο που χάραξε η Αμαλιάδα”. Αναφερόταν σε επεισόδια που είχαν ξεσπάσει την προηγούμενη μέρα στην Αμαλιάδα κατά το οποία “αγανακτισμένοι πολίτες” κατέλαβαν το δημαρχείο της πόλης διαμαρτυρόμενοι για τις μαθητικές καταλήψεις. Ο συντάκτης καταλήγει στο σύντομο σημείωμά του: “Καταλάβατε ακόμα και τα σπίτια των…Μπαλωμένων!” Μπαλωμένος λεγόταν ο τότε πρόεδρος της ΟΛΜΕ. Και αν αυτό δεν είναι προτροπή στη βία, τότε τι είναι;

Για την Πάτρα είχε προηγηθεί συγκεκριμένη προετοιμασία. Ο Αχαιός Υφυπουργός Παιδείας Βασίλης Μπεκίρης κατέβηκε στις 22 Δεκέμβρη στην Πάτρα και συμμετείχε σε ευρεία σύσκεψη με κομματικά στελέχη, μεταξύ των οποίων και μέλη της ΟΝΝΕΔ. Εκεί, ο Γιάννης Καλαμπόκας, ο άνθρωπος που κατάφερε το θανατηφόρο χτύπημα στο κεφάλι του Νίκου Τεμπονέρα μερικές ημέρες αργότερα, είχε μάλιστα διαμαρτυρηθεί γιατί η ΟΝΝΕΔ δεν είχε χρησιμοποιηθεί ακόμη. Ο Υφυπουργός έσπευσε να τον…καθησυχάσει. “Δεν ήρθε ακόμα η ώρα. Σύντομα θα σας αξιοποιήσουμε!”

Η ομάδα στην οποία επικεφαλής ήταν ο Γιάννης Καλαμπόκας άρχισε τη δράση της από το κτήριο της τοπικής ΕΛΜΕ αλλά και από τα Πολυκλαδικά Σχολεία της πόλης. Λόγω της περιφρούρησης, δεν κατάφερε κάτι. Δεν το έβαλε όμως κάτω και οπλισμένη με λοστούς και άλλα πολεμοφόδια κατευθύνθηκε στο σχολικό συγκρότημα της πλατείας ΒΟΥΔ που βρισκόταν επίσης υπό κατάληψη όπως όλα τα σχολεία της περιοχής. Εκεί, πέφτουν πάνω στους καταληψίες μαθητές με πρωτοφανή ορμή και μάλιστα ξυραφιάζουν τα χέρια του προέδρου του 15μελους Κώστα Σκρεμύδα (πυροσβέστη σήμερα στο επάγγελμα). Δείχνουν ότι είναι αποφασισμένοι να προκαλέσουν ακόμα και αιματοκύλισμα. Ο 18χρονος Σκρεμύδας φωτογραφίζεται εν συνεχεία με τους επιδέσμους στα χέρια.

Ο Νίκος Tεμπονέρας, 38 ετών, βρισκόταν στην ΕΛΜΕ Πάτρας και συζητούσε με συντρόφους του. Εκεί δέχθηκαν τηλεφώνημα από καταληψίες μαθητές ότι η κατάληψη είχε “σπάσει” από μία άγνωστη, σε εκείνους ομάδα, η οποία χρησιμοποίησε ωμή βία. Για την εξέλιξη ενημερώθηκε επίσης και ο τότε Δήμαρχος Πάτρας Ανδρέας Καράβολας. Τόσο αντιπροσωπεία της ΕΛΜΕ (στην οποία συμμμετείχε ο Τεμπονέρας) όσο και ο Δήμαρχος έσπευσαν στο σχολείο για να προλάβουν τα χειρότερα. Αυτοί ήξεραν ότι η ομάδα που είχε προχωρήσει στην ανακατάληψη ήταν άκρως επικίνδυνη και ότι η βίαιη δράση της είχε καταγραφεί και τα προηγούμενα χρόνια στην Πάτρα. Παρόλα αυτά πήγαν προς το σχολείο μόνοι τους χωρίς να ειδοποιήσουν τις Αρχές. Πίστευαν ότι η παρουσία του Δημάρχου θα απέτρεπε τους παρακρατικούς από τη βία. Γελάστηκαν.Την ίδια ώρα η πρόεδρος της ΕΛΜΕ Ρένα Αντωνέλλη επικοινωνεί με τα τοπικά ΜΜΕ της Πάτρας και προειδοποιεί ΔΗΜΟΣΙΑ ότι στην πόλη θα χυθεί αίμα αν δεν υπάρξει πυροσβεστική παρέμβαση της Αστυνομίας και του οργανωμένου κράτους έτσι ώστε να περιοριστούν οι παρακρατικοί.

Αργότερα έγινε γνωστό ότι οι Αρχές, παρά το γεγονός ότι είχαν ειδοποιηθεί τόσο από μαθητές, όσο και από γονείς, δεν έκαναν ποτέ την εμφάνισή τους. Τουλάχιστον όχι πριν τον φόνο. Ακόμα και έτσι όμως, ο Τεμπονέρας και σύντροφοί του κατευθύνθηκαν προς το σχολείο χωρίς να πιστεύουν ότι επρόκειτο να γίνει φονικό. Αν το πίστευαν, θα είχαν πάρει και διαφορετικά μέτρα.

Η προσπάθεια του Δημάρχου Καράβολα να πείσει τους παρακρατικούς να αποχωρήσουν δεν έχει κανένα αντίκρυσμα. Αντιθέτως, μάλλον τους εξαγριώνει. Βγαίνουν λοιπόν από τις αίθουσες, πλησιάζουν την πόρτα, εκεί όπου βρίσκεται και ο Νίκος Τεμπονέρας και “χτυπάνε”. Τότε, λίγο μετά τις 10 το βράδυ, ο καθηγητής δέχεται το μοιραίο χτύπημα από το σιδερολοστό που κρατούσε στα χέρια του ο Καλαμπόκας. Παρά το γεγονός ότι ο Τεμπονέρας καταρρέει, σε δευτερόλεπτα έρχεται και άλλο χτύπημα από τον ίδιο δράστη όπως βεβαιώνουν οι αυτόπτες μάρτυρες. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, ο Νίκος Τεμπονέρας δεν υπάρχει στη ζωή. Ο εγκέφαλός του έχει σχεδόν κονιορτοποιηθεί στο μέρος που δέχθηκε το χτύπημα. Εγκεφαλική ουσία κυλάει στο έδαφος.

Ιδού τι αναφέρει σχετικά το ιατροδικαστικό πόρισμα:

“Κάταγμα κρανίου συντριπτικό παραοβελιαίο αριστερό στο επίπεδο των ακουστικών πόρων, μεγέθους 4,5cm εγκαρσίως x 4cm οβελιαίως, σχήματος ακανόνιστου τετράπλευρου. Θανατηφόρα κρανιοεγκεφαλική κάκωση που προκλήθηκε πιθανώς δια οργάνου σιδηρού και βαρέος. Η φορά του οργάνου ήταν από την αριστερή βρεγματική χώρα προς το δεξιό οφθαλμικό κόγχο. Το όργανο διαπέρασε το τριχωτό της κεφαλής, το υποκείμενο κρανίο,τη σκληρά μήνυγγα του θόλου και τον υποκείμενο εγκέφαλο, φθάνοντας μέχρι τον δεξιό οφθαλμικό κόγχο όπου και προκάλεσε κάταγμα της οροφής του κόγχου και του οριζόντιου πετάλου του ηθμοειδούς. Ο τραυματισμός του εγκεφάλου προκάλεσε μεγάλη αιμορραγία, οίδημα εγκεφάλου και επακολούθησε έξοδος και απώλεια εγκεφαλικής ουσίας από το τραύμα της αριστερής βρεγματικής χώρας και από την μύτη, μέσω των ηθμοειδών κυψελών. Ο θάνατος ήταν κατευθείαν αποτέλεσμα και συνέπεια του τραυματισμού αυτού”.

Οι αρχές κρύβουν την εγκληματική ομάδα

Όπως ήταν αναμενόμενο, επικρατεί πανικός. Ο Τεμπονέρας διακομίζεται στο νοσοκομείο του Αγίου Ανδρέα με το αυτοκίνητο του Δημάρχου Ανδρέα Καράβολα για να μην χαθεί χρόνος. Οι γιατροί διαπιστώνουν ότι η κατάσταση είναι τρομερά δύσκολη. Παρόλα αυτά, επειδή το νοσοκομείο δεν διαθέτει αξονικό τομογράφο, δίνουν εντολή για άμεση διακομιδή στο Πανεπιστημιακό Πανεπιστήμιο του Ρίο. Γίνεται, όντως, η διακομιδή και η εξέταση και οι γιατροί στο Ρίο καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο Τεμπονέρας είναι εγκεφαλικά νεκρός. Στις 7 το πρωί της 9ης Ιανουαρίου αφήνει την τελευταία του πνοή.

Πριν καν καταλήξει ο Τεμπονέρας, το νέο της δολοφονικής επίθεσης έχει κάνει το γύρο της Πάτρας και αρχίζουν να διοργανώνονται οι πρώτες πορείες. Την ίδια ώρα οι δράστες εξαφανίζονται και κρύβονται, προφανώς για να γλιτώσουν το αυτόφωρο. Πολίτες, που ήταν αυτόπτες μάρτυρες της επίθεσης, σπεύδουν στα αστυνομικά τμήματα για να δώσουν κατάθεση. Και εκεί γίνεται το ανήκουστο: Οι αστυνομικοί δεν κρατούσαν καν τα στοιχεία αυτών που κατέθεταν, ήταν σαν μην δίνονταν οι καταθέσεις.

Ο σιδερολοστός, το όργανο που χρησιμοποιήθηκε για τον φόνο, δεν βρέθηκε ποτέ! Ούτε φυσικά προσκομίστηκε στο δικαστήριο. Η αστυνομία γενικά δεν έδειξε καμία ιδιαίτερη σπουδή για τον εντοπισμό των δραστών αν και ήξερε από την πρώτη, σχεδόν, στιγμή την ταυτότητά τους.

Δάκρυα και γροθιές έγιναν ένα

Η κηδεία του Νίκου  Τεμπονέρα εξελίσσεται σε μαζικό συλλαλητήριο. Συμμετέχουν μαθητές, καθηγητές, γονείς και κοντινά πρόσωπα του θύματος και ζητούν την τιμωρία των ενόχων. Τα συνθήματα που κυριαρχούν είναι: «Ένας στο χώμα, χιλιάδες στον αγώνα», «Νίκο, ζεις. εσύ μας οδηγείς», «Φασίστες, τραμπούκοι, δολοφόνοι», «Το αίμα κυλάει. εκδίκηση ζητάει» και «Αυτό το υπουργείο δεν είναι της Παιδείας, είναι των ΜΑΤ και της τρομοκρατίας». Οι διαδηλώσεις μεταφέρονται σε όλη τη χώρα. Στην Αθήνα οι διαδηλωτές φορούν μαύρα περιβραχιόνια και κρατούν μαύρες σημαίες.

Την επόμενη μέρα της δολοφονίας, ο Βασίλης Κοντογιαννόπουλος παραιτείται από τη θέση του και αντικαθίσταται από τον Γιώργο Σουφλιά.

Η εξέλιξη δεν κατευνάζει την οργή του κόσμου και στις 10 Ιανουαρίου 1991 πραγματοποιήθηκε μεγάλο συλλαλητήριο στην Αθήνα, στο οποίο πήραν μέρος γύρω στα 100.000 άτομα. Ήταν επεισοδιακό και είχε τραγική κατάληξη. Από τις συγκρούσεις ΜΑΤ και διαδηλωτών έπιασε φωτιά το πολυκατάστημα «Κάπα-Μαρούσης» στην Πανεπιστημίου, με αποτέλεσμα να βρουν τον θάνατο τέσσερις άνθρωποι. Την πυρκαϊά προκάλεσε ένα καπνογόνο που ρίχτηκε από τους αστυνομικούς. Οι μαθητές ξαναγύρισαν στα μαθήματά τους στις 13 Ιανουαρίου.

Το δικαστικό μέρος της υπόθεσης Τεμπονέρα

Στο δικαστικό μέρος της υπόθεσης Τεμπονέρα, ο Αλέκος Μαραγκός απαλλάχθηκε με βούλευμα για τη δολοφονία του καθηγητή και στο εδώλιο κάθισε ως βασικός αυτουργός ο Γιάννης Καλαμπόκας. Η δίκη του διάρκεσε σχεδόν ένα χρόνο (22 Ιουνίου 1992 – 9 Μαρτίου 1993) και έγινε στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Βόλου. Πρωτοδίκως καταδικάσθηκε σε ισόβια για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, χωρίς να του αναγνωρισθεί κανένα ελαφρυντικό.

Λίγους μήνες αργότερα έγινε η δίκη του σε δεύτερο βαθμό (7 Δεκεμβρίου 1993 – 19 Απριλίου 1994) ενώπιον του Μικτού Ορκωτού Εφετείου Λάρισας. Οι δικαστές του αναγνώρισαν ελαφρυντικά και τον καταδίκασαν σε κάθειρξη 17 ετών και τριών μηνών. Το 1996 άσκησε αναίρεση, προκειμένου να του αναγνωρισθεί το ελαφρυντικό του «βρασμού ψυχικής ορμής», αλλά το Μικτό Ορκωτό Εφετείο Λάρισας (1 Οκτωβρίου 1996 – 17 Οκτωβρίου 1996) δεν του αναγνώρισε και διατήρησε την ποινή 17 ετών και τριών μηνών, η οποία αργότερα μειώθηκε κατόπιν νέας επιμέτρησης στα 16 χρόνια και 9 μήνες. Στις 2 Φεβρουαρίου 1998 αφέθηκε ελεύθερος, αφού εξέτισε τα 3/5 της ποινής του.

Το 3ο Λύκειο Πάτρας, τόπος του φονικού, φέρει το όνομα του Νίκου Τεμπονέρα.