Του Σωτήρη ΣΑΛΗ

Το ελαιόδεντρο υπάρχει σχεδόν παντού στην Ελλάδα, η οικονομική και κοινωνική σημασία της ελιάς είναι ανυπολόγιστη, παρ’ όλα αυτά η ερευνητική δραστηριότητα παρέμενε εδώ και πολλά χρόνια ανεπαρκής και κυρίως κατακερματισμένη. Πολύτιμες ελληνικές ποικιλίες παραμένουν ακόμη χωρίς γονιδιωματική ανάλυση και αντίστοιχη πιστοποίηση, με αποτέλεσμα να υπάρχει περιθώριο λεηλασίας από άλλες χώρες.

Γι’ αυτόν τον λόγο , στο πλαίσιο της έξυπνης γεωργίας» ,έχει ιδιαίτερη σημασία η συνδεσιμότητα της γενετικής πληροφορίας με το ίντερνετ των πραγμάτων , την ταυτοποίηση της ποικιλίας ελιάς , την αναγνώριση της ασθένειας, και τελικά την πρόβλεψη επένδυσης σε ένα συγκεκριμένο μέρος.

Το πρόβλημα:

Οι τελευταίες αναφορές τονίζουν τα αυξανόμενα προβλήματα που σχετίζονται με την απώλεια της βιοποικιλότητας και της γενετικής διάβρωσης, τα οποία με τη σειρά τους προκαλούν προβλήματα που σχετίζονται με την γεωργική βιωσιμότητα και την ασφάλεια τροφής. Αυτά τα προβλήματα επηρεάζουν επίσης τον τομέα της ελιάς, η οποία είναι από τα σημαντικότερα είδη της Ευρώπης και της Μεσογειακής ζώνης. Υπάρχουν ανερχόμενες ασθένειες και προβλήματα λόγω κλιματικής αλλαγής που απειλούν τον ελαιοκομικό τομέα, ενώ οι γενετικοί πόροι που είναι το κλειδί για την καταπολέμηση αυτών των προβλημάτων, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητοι. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερες από 1.200 ποικιλίες ελιάς παγκοσμίως, αλλά μόνο το 5% αυτών αντιπροσωπεύουν σχεδόν όλη την ελαιοκομική περιοχή καλλιέργειας, αυξάνοντας το ρίσκο γενετικής διάβρωσης. Για παράδειγμα, στην Ισπανία είναι εγγεγραμμένες πάνω από 250 ποικιλίες, αλλά μόνο 4 από αυτές συντελούν περισσότερο από το 60% της περιοχής καλλιέργειας της ελιάς, και μόνο μία από αυτές, η Picual, παράγει σχεδόν το μισό ελαιόλαδο της Ισπανίας. Η μείωση των καλλιεργήσιμων ποικιλιών συνέβη κυρίως λόγω της επιλογής ποικιλιών με βάση την παραγωγικότητα, το μέγεθος καρπού, το περιεχόμενο ελαιόλαδου, χωρίς να υπολογιστούν μελλοντικές προκλήσεις.

Σήμερα, η ελαιοκαλλιέργεια αντιμετωπίζει κινδύνους, όπως επικίνδυνες ασθένειες και επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, η ασθένεια της Xylella εμφανίστηκε 6 χρόνια πριν και μέχρι στιγμής δεν υπάρχει θεραπεία, ενώ ταυτόχρονα πάνω από 230.000 εκτάρια έχουν τεθεί εκτός καλλιέργειας. Οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται αισθητές στους παραγωγούς σε όλο το κόσμο.

Το έτος 2018, μία ιδιαίτερα ξηρή χρονιά, η παραγωγή ελαιόλαδου στην Ιταλία μειώθηκε κατά 57%. Η λύση σε αυτή την κατάσταση προέρχεται από γενετικούς πόρους, αλλά υπάρχουν μεγάλα μειονεκτήματα, όπως ο ελλιπής χαρακτηρισμός των ποικιλιών ελιάς και η φτωχή ανάπτυξη δραστηριοτήτων προ αναπαραγωγής, και οι δύο σε συνδυασμό με ανεπαρκή συνεργασία και αλληλεπίδραση μεταξύ των τραπεζών γενετικού υλικού και των παραγωγών.

Η λύση:

Παρά τα παραπάνω προβλήματα, οι γενετικοί πόροι της ελιάς διατηρούνται σε τράπεζες γενετικού υλικού και οι άγριοι συγγενείς της έχουν διατηρηθεί σε περιοχές της Μεσογειακής ζώνης και σε τράπεζες γενετικού υλικού. Χρειάζονται δραστηριότητες προ αναπαραγωγής για να χαρακτηριστούν ξεκάθαρα όλες οι πτυχές του γενετικού υλικού. Χρειάζεται επίσης, η ενσωμάτωση όλων των δεδομένων που θα προκύψουν σε μία “έξυπνη” διαδικτυακή πλατφόρμα που θα παρέχει σε όλους τους ερευνητές και παραγωγούς τα καλύτερα εργαλεία για την διεκπεραίωση προγραμμάτων αναπαραγωγής για την αντιμετώπιση των παρόντων και μελλοντικών προκλήσεων.

Για αυτό το σκοπό η Ένωση Φυτωριούχων Ελλάδας συμμετέχει ,ως η μοναδική Ομάδα Παραγωγών , στο ερευνητικό πρόγραμμα ποικιλιών ελιάς GEN4OLIVE που συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο της Κόρδοβα και περιλαμβάνει 16 διεπιστημονικούς εταίρους από 7 διαφορετικές χώρες: Ισπανία, Μαρόκο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ελλάδα και Τουρκία.

Όνομα συνεργατών, αρκτικόλεξο, χώρα, επιστημονικός διευθυντής:

1 Πανεπιστήμιο της Κόρδοβα (ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ) UCO ES, Diego Barranco Navero
2 Ελληνικός Αγροτικός Οργανισμός “ΔΗΜΗΤΡΑ”, Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών, DEMETER GR Γεώργιος Κουμπούρης
3 Ερευνητικό Ινστιτούτο Ελιάς. Υπουργείο Γεωργίας και Δασών, Σμύρνη, Τουρκία, ORI, TR, Songul Acar ·
4 SANTA CRUZ INGENIERIA SL SCI, ES, Antonio Fernández Santa Cruz
5 Institut National de la Recherche Agronomique – Centre Regional de Marrakech, INRA, MA, Lhassane Sikaoui
6 Τεχνολογική Εταιρεία του Ιδρύματος Ανδαλουσίας, FCTA, ES, Macarena Urena Mayenco.
7 Gálvez Productos Agroquímicos, SLU GALPAGRO, ES, Francisco Javier Oliver Vázquez
8 Cámbrico Biotech, SL CAMBRICO, ES, María del Puerto Molina Gordillo
9 Ένωση Φυτωριούχων Ελλάδας EFE GR Σωτήρης Σαλής
10 Συμβούλιο Γεωργικής Έρευνας, CREA, IT, Enzo Perri
11 FOCOS GbR FOCOS, DE, Bert Popping
12 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΑΓΚΥΡΑ ANKU, TR, Mucahit Taha Ozkaya
13 Πανεπιστήμιο της Γρανάδας UGR, ES, Rafael Rubio de Casas
14 Πανεπιστήμιο Jaen UJA, ES, Ana María Fernández Ocaña
15 Sapienza University of Rome SAPIENZA, IT, Luigi Vincenzo Mancini
16 Center National de la Recherche Scientifique CNRS FR Guillaume Besnard.

Αυτό το έργο έλαβε χρηματοδότηση από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας «Ορίζοντας 2020» της Ευρωπαϊκής Ένωσης βάσει της συμφωνίας επιχορήγησης αριθ. 101000427. Διάρκεια από 01/10/2020 έως 15/06/2024.

Όπως δείχνει το ακρωνύμιο, το GEN4OLIVE ερευνά τη μόχλευση των γενετικών πόρων ελιάς (GenRes) και στηρίζει συλλογικές δραστηριότητες προ-αναπαραγωγής αναπτύσσοντας μια έξυπνη και φιλική προς το χρήστη διεπαφή που θα εφαρμόσει βοηθητικά προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης με στόχο να χαρακτηρίσει σε βάθος περισσότερες από 500 ποικιλίες παγκοσμίως και 1000 άγριους και αρχαίους γονότυπους γύρω από 5 θέματα: κλιματική αλλαγή, παράσιτα και ασθένειες, παραγωγή και ποιότητα και σύγχρονα συστήματα φύτευσης.

Μετά την ενσωμάτωση όλων των αποτελεσμάτων στη διεπαφή GEN4OLIVE, οι δημιουργοί και άλλοι τελικοί χρήστες θα έχουν ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την επιτάχυνση όλων των ειδών προγραμμάτων αναπαραγωγής.

Ο συνδυασμός των αποτελεσμάτων πριν από την αναπαραγωγή με τη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (τεχνητή νοημοσύνη, μηχανική εκμάθηση βασισμένη σε μεγάλα δεδομένα), θα διευκολύνει την πρόσβαση στα αποτελέσματα που θα παραχθούν σε οποιοδήποτε χρήστη. Επιπλέον, η συμμετοχή του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ελαιόλαδου (IOC) σαν εξωτερικός συνεργάτης της κοινοπραξίας θα μεγιστοποιήσει πραγματικά τον αντίκτυπο του προγράμματος.