“… ένα έργο, όταν φεύγει απ’ τα χέρια του δημιουργού του, αποκτά δική του προσωπικότητα, δική του ταυτότητα, σύμφωνα με τα οποία χαράσσεται η πορεία του και είναι αναφαίρετο δικαίωμα του έργου να ακολουθεί αυτόνομη καριέρα, την οποία εν ονόματι οποιασδήποτε πατρότητας δεν έχετε δικαίωμα να σταματήσετε, ειδάλλως το ίδιο δικαίωμα έχει και το κράτος εν είδει λογοκρισίας”.

Παύλος Σιδηρόπουλος

Τον Μάρτιο του 1952 ολοκληρώνεται στην Αθήνα η δεύτερη δίκη του Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Σε όλο το προηγούμενο διάστημα η στάση του Μπελογιάννη, το “ηθικό μεγαλείο” του σύμφωνα και με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Σπυρίδωνα, καθώς φυσικά και το σαθρό κατηγορητήριο θα πυροδοτήσουν αντιδράσεις από σημαντικές προσωπικότητες στην Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ.  Η καταδικαστική απόφαση, παρά τις εκκλήσεις και τις διαμαρτυρίες, θα εκτελεστεί. Η εσχάτη των ποινών για τους έξι κατηγορούμενους ανακοινώθηκε την 1^η του Μάρτη και θα εκτελεστεί για τους τέσσερεις, 30 μέρες αργότερα. Την ημέρα που ανακοινώθηκε η απόφαση κανένας δεν περίμενε κάτι διαφορετικό. Ο Μπελογιάννης, ο Καλούμενος, ο Μπάτσης, ο Αργυριάδης, ο Λαζαρίδης και η Παππά έπρεπε να καταδικαστούν σε θάνατο δίχως περιθώριο στην κυβέρνηση Πλαστήρα να αντιδράσει πιεζόμενη από τη διεθνή κατακραυγή. Οι φωτογράφοι που ήταν στραμμένοι στους κατηγορούμενους σε όλη τη διάρκεια της δίκης εκείνη την ημέρα έπρεπε να αποτυπώσουν τα συναισθήματα και την ένταση των τραγικών στιγμών.

Οι εφημερίδες την επομένη είχαν στη πρώτη σελίδα μία σπουδαία φωτογραφία. Την φωτογραφία του Ανθρώπου με το Γαρύφαλλο. Υπάρχουν δύο εκδοχές σχετικά με τον φωτογράφο που την τράβηξε. Η μία είναι εκείνη που δίνει ο Βασίλης Ραφαηλίδης στην “Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους 1830-1974” σύμφωνα με την οποία ο φωτογράφος ήταν ο Δήμος Σακελαρίου, πρώην μαυροσκούφης του Άρη και μετέπειτα διευθυντής φωτογραφίας της Φίνος Φιλμς. Σύμφωνα με κάποια άλλη εκδοχή πρόκειται για τον Παναγιώτη Μήτσουρα, ένα νεαρό φωτορεπόρτερ που κάλυπτε τη δίκη για λογαριασμό του γραφείου Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ, που προμήθευε με φωτογραφίες τα Μέσα της εποχής. Σε κάθε περίπτωση η φωτογραφία έκανε το γύρο του κόσμου μέσα από τον διεθνή Τύπο που την αναπαρήγαγε και έφτασε και στα χέρια του Πάμπλο Πικάσο ο οποίος σχεδίασε το διάσημο πορτραίτο.

Αν και η ιστορία του Μπελογιάννη ενέπνευσε τον Ρίτσο και τον Χικμέτ, αλλά και τον ζωγράφο Peter De Francia, με τον πίνακα The Execution of Beloyiannis, το σχέδιο του Πικάσο έμεινε ως το σύμβολο του διαρκούς αγώνα για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και τη δικαιοσύνη. Ο σπουδαίος Ισπανός ζωγράφος που αποτύπωσε λίγα χρόνια πριν τη φρίκη της Γκερνίκα με τον βομβαρδισμό αμάχων από τη φασιστική αεροπορία του Χίτλερ και του Μουσολίνι, θα εμπνευστεί από τη δίκη του Μπελογιάννη και την φωτογραφία με το γαρύφαλλο δίχως να κλείσει το σχέδιο του πλαισίου γύρω από το πορτραίτο καθώς “τέτοιους άντρες δεν μπορείς να τους κλείσεις σε πλαίσια”.

Μερικά χρόνια αργότερα, στις αρχές Μαρτίου του 1960 ανατινάχθηκε το γαλλικό πλοίο La Courbe στο λιμάνι της Αβάνας. Την επόμενη μέρα γίνεται η κηδεία των ναυτεργατών που σκοτώθηκαν στην έκρηξη (5/3). Η κηδεία μετατρέπεται σε ένα συλλαλητήριο στήριξης στην επαναστατική κυβέρνηση και είναι παρόντες πλήθος κόσμου καθώς και όλα τα μέλη της κουβανικής κυβέρνησης. Ο Αλμπέρτο Κόρντα, κομμουνιστής και ένθερμος υποστηρικτής της Επανάστασης, αποθανάτιζε την εκδήλωση με την φωτογραφική του μηχανή αποτυπώνοντας στο φιλμ τον Φιντέλ Κάστρο ενώ μιλούσε στο βήμα, τον Ζαν Πολ Σαρτρ και τη Σιμόν ντε Μπουβουάρ που βρίσκονταν στην κηδεία και το πλήθος. Το φιλμ όμως αποκάλυψε και μία φωτογραφία που λίγα χρόνια αργότερα θα γινόταν μία από τις πιο διάσημες εικόνες στον κόσμο. Ο Τσε Γκεβάρα, ο 31χρονος υπουργός βιομηχανίας της επαναστατικής κυβέρνησης ξεπρόβαλε για μερικά δευτερόλεπτα μέσα από το πλήθος, όμως το βλέμμα του, όπως αποτυπώθηκε θα συγκλονίσει τον φωτογράφο, που θα κρατήσει αυτή την φωτογραφία στο προσωπικό του αρχείο. Ο Τσε είχε περάσει το προηγούμενο βράδυ στο λιμάνι, προσφέροντας τη βοήθειά του στους τραυματίες ως γιατρός. Το βλέμμα του γεμάτο οδύνη, φρίκη αλλά και αποφασιστικότητα, έμελλε μετά από λίγα χρόνια και αφού πια ο ίδιος είχε φύγει από τη ζωή, να συντροφεύει κάθε ανήσυχο άνθρωπο, κάθε εξέγερση, κάθε διεκδίκηση για μία καλύτερη ζωή.

Ο Κόρντα δεν διεκδίκησε ποτέ χρήματα για την φωτογραφία, η οποία βρέθηκε στα χέρια του Ιρλανδού καλλιτέχνη Τζιμ Φιτζπάτρικ που δημιούργησε δίχρωμες εκδοχές της εικόνας, με την κοκκινόμαυρη να γίνεται η πιο διάσημη. Ο Φιτζπάτρικ, που έγινε γνωστός για έργα εμπνευσμένα από την ιρλανδέζικη παράδοση, αλλά και από τα εξώφυλλα δίσκων που σχεδίασε ο ίδιος όπως το Jailbreak των Thin Lizzy ή το Faith and Courage της Sinead O’Connor, για να διαδώσει πιο γρήγορα την εικόνα του Τσε στον κόσμο, αφαίρεσε το όνομά του και άρα τα δικαιώματα για να “πάει παντού τόσο γρήγορα όσο γεννάνε τα κουνέλια”. Η εμπορική χρήση όμως της εικόνας τον οδήγησε το 2011 να διεκδικήσει ξανά τα πνευματικά δικαιώματα της εικόνας διαθέτοντας τα κέρδη στην οικογένεια του Τσε στην Κούβα. Παρόλα αυτά στο site του είναι ακόμα διαθέσιμη δωρεάν η εικόνα για μη εμπορική χρήση. (https://www.jimfitzpatrick.com/product/che-guevara-poster-free-print-download/)

Η κληρονομιά του Μπελογιάννη είναι η γενναία στάση του απέναντι σε μία στημένη δίκη, απέναντι στο κατεστημένο της εποχής που διψούσε για αίμα. Η κληρονομιά του Τσε Γκεβάρα είναι ο διαρκής αγώνας για την αποτίναξη της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης. Στο επίπεδο του συμβολισμού οι δύο άντρες έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Δεν θα μπορούσε να είναι και διαφορετικά από τη στιγμή που αντιπροσωπεύουν κάθε άνθρωπο που αγωνίζεται για έναν δίκαιο και ανθρώπινο κόσμο. Σαν και αυτούς είναι ο κάθε ένας που έχει συναίσθηση της θέσης του και της αναγκαιότητας να αλλάξει τον κόσμο που ζει.

Τα χρόνια έχουν περάσει δε θυμάμαι πια, Ερνέστο τον ελέγανε η Νίκο;
Κι ακόμα συγχωρείστε με που ξέχασα, αν χάθηκε στο Μετς η στο Πόρτο Ρίκο

Όταν ο Άλκης Αλκαίος στο Πόρτο Ρίκο συνέδεε τον Γκεβάρα με τον Μπελογιάννη ίσως να είχε στο μυαλό του τον δυισμό των ιστοριών τους, που αποτυπώνεται και από την παράλληλη πορεία δύο διάσημων εικόνων τους. Άλλωστε τα σύμβολα που παραμένουν διαχρονικά, δημιουργούνται ως έμπνευση και εμπνέουν έπειτα τις επόμενες γενιές. Σε κάθε περίπτωση όμως θα μπορούσε να είναι ο Νίκος ή ο Ερνέστο, ο Γιώργος ή ο Χουάν, η Ελένη ή η Μαρία.

ΠΗΓΗ