Η Αφροδίτη της Μήλου είναι το διάσημο μαρμάρινο άγαλμα που ανακαλύφθηκε στην Μήλο το 1820 και σήμερα βρίσκεται στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.

«Σ’ ένα παλάτι αρχοντικό στον ξακουσμένο τόπο ξενιτεμένη βρίσκεται κι άφταρτη βασιλεύει μαρμαρογέννητη θεά, της Μήλος η Αφροδίτη. Από μπροστά της ο Καιρός περνάει, δεν την αγγίζει, τα μάτια της δε δέχονται το φως από τον ήλιο, και λάμπουν όλα γύρω της απ’ τη δική της λάμψη», Κωστής Παλαμάς.

Η Αφροδίτη της Μήλου είναι ένα από τα πιο θαυμαστά αγάλματα στον κόσμο

Το άγαλμα εκτιμάται ότι δημιουργήθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, ανάμεσα στο 150 με 50 π.Χ. Είναι φτιαγμένο από μάρμαρο Παριανής προέλευσης και ο καλλιτέχνης φέρεται να είναι ο Αγήσανδρος ή Αλέξανδρος της Αντιοχείας.

Το ύψος του αγάλματος είναι 2,02 μέτρα και είναι κατασκευασμένο τμηματικά. Ο γλύπτης είχε κατασκευάσει χωριστά τα δύο βασικά μέρη του αγάλματος (το πάνω μέρος και το κάτω), τα οποία κατόπιν συνέδεσε στο ύψος των γλουτών, ακριβώς στο σημείο όπου αρχίζουν οι πτυχώσεις που παρουσιάζουν το ένδυμα. Επίσης το κάθε πόδι, καθώς και το αριστερό χέρι, σμιλεύτηκαν ξεχωριστά. Η κεφαλή του αγάλματος είναι λεπτομερώς δουλεμένη, ιδιαιτέρως τα μαλλιά και ο κότσος, και τα σημάδια πάνω στο άγαλμα δείχνουν πως έφερε κοσμήματα. Επίσης το πιθανότερο είναι πως το έργο ήταν χρωματισμένο, όπως τα περισσότερα έργα της περιόδου, ωστόσο δεν βρέθηκαν ίχνη χρώματος εξαιτίας της φθοράς. Από αυτό το θαυμάσιο καλλιτέχνημα, δυστυχώς λείπουν τα χέρια, ωστόσο υπάρχει μια οπή κάτω από τον δεξιό μαστό, η οποία φτιάχτηκε εκεί για να στηρίζει το χέρι που λείπει με τη βοήθεια κάποιου μετάλλου.

Επίσης, η Αφροδίτη της Μήλου είναι τοποθετημένη πάνω σε βάση, και όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα (σχέδιο του Jean-Baptiste-Joseph Debay το 1821) υπήρχε εμφανώς χαραγμένο το όνομα του δημιουργού: «…ΝΔΡΟΣ ΜΗΝΙΔΟΥ ΑΝΤΙΟΧΕΥΣ ΑΠΟ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ ΕΠΟΙΗΣΕ». Αυτή η επιγραφή ωστόσο δεν υπάρχει σήμερα, καθώς λείπει το συγκεκριμένο κομμάτι της βάσης. Οι Γάλλοι υποστήριξαν επ’ αυτού, πως το συγκεκριμένο κομμάτι χάθηκε στα ασβεστοκονιάματα και πως η επιγραφή δεν έχει σχέση με την Αφροδίτη της Μήλου. Ωστόσο το κομμάτι φαίνεται να ταιριάζει απόλυτα, αλλά κάτι τέτοιο είναι αδύνατον να εξακριβωθεί, αφού το συγκεκριμένο τμήμα έχει εξαφανιστεί.

Πως ανακαλύφθηκε το άγαλμα

Στις 8 Απριλίου του 1820, επί Τουρκοκρατίας, ένας χωρικός με το όνομα Γεώργιος ή Θεόδωρος Κεντρωτάς, κατ’ άλλους Μποτόνης, έσκαβε στο κτήμα του στην Μήλο με την βοήθεια συγγενών του, θέλοντας να μαζέψει πέτρες για κάποια οικοδομή. Σύμφωνα με το βιβλίο του Κυριάκου Σιμόπουλου “Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα 1810 – 1821 ”, Τόμος Γ- 2 Μέρος, από τις εκδόσεις «Πιρόγα», σκάβοντας βαθύτερα ο χωρικός βρέθηκε μπροστά σε μια τρίχωρη υπόγεια στοά, και είδε το άγαλμα όρθιο στο μεσαίο χώρο της στοάς. Καθώς πιο πέρα βρισκόταν Γάλλοι που συμμετείχαν σε ανασκαφές, φοβούμενος την κλοπή, έσπευσε να μεταφέρει το άγαλμα στον στάβλο του. Σύμφωνα με το βιβλίο ο χωρικός χώρισε το άγαλμα στα δύο, αφού είδε ότι τα δύο μέρη του ενώνονταν με μια σιδερένια ράβδο, τα φόρτωσε σε δύο γαϊδουράκια και έτσι τα μετέφερε. Σύμφωνα με άλλες πηγές, οι Γάλλοι αντιλήφθηκαν ότι ο Κεντρώτας κάτι ανακάλυψε και έσπευσαν να τον βοηθήσουν. Το βέβαιο είναι ότι ο χωρικός προσπάθησε να ξεφύγει από τους Γάλλους και να κρύψει το άγαλμα, είτε γιατί ήθελε να το πουλήσει αργότερα ο ίδιος σε μια καλή τιμή, είτε γιατί ήθελε να αποφύγει την κλοπή.

Από το κτήμα της Μήλου στο μουσείο του Λούβρου

Οι προσπάθειες του χωρικού Κεντρώτα να σώσει το εύρημα από τους Γάλλους δυστυχώς δεν απέδωσαν. Οι Γάλλοι είχαν ήδη αρχίσει να επικοινωνούν με τους αρμόδιους και να ρυθμίζουν τις λεπτομέρειες της μεταφοράς του αγάλματος, θεωρώντας σίγουρη την απόκτησή του και ξεκίνησαν αμέσως τα παζάρια, προσφέροντας 1000 γρόσια στον Κεντρώτα, ο οποίος όμως θέλησε να πάρει τη γνώμη των δημογερόντων της Μήλου. Αργότερα, ανώτεροι αξιωματικοί από την πλευρά των Γάλλων θεώρησαν πως το άγαλμα δεν αξίζει 1000 γρόσια και οι φθηνές διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν για καιρό, χωρίς να καταλήγουν σε συμφωνία, αφού και οι Μήλιοι ήταν ανένδοτοι.
Τότε παρενέβη ο μέγας δραγουμάνος του Οθωμανικού στόλου Νικόλαος Μουρούζης, πείθοντας τους κατοίκους της Μήλου να πουλήσουν σε εκείνον το άγαλμα, εκμεταλλευόμενος ίσως έναν νόμο της εποχής, ο οποίος όριζε ότι όλες οι αρχαιότητες έπρεπε να καταλήγουν στην έδρα, την Κωνσταντινούπολη. Σημειώνεται εδώ, ότι οι αρχαιότητες τότε χρησιμοποιούνταν από την Υψηλή Πύλη και τον σουλτάνο ως μέσο εξωτερικής πολιτικής, αφού τις παραχωρούσε σε άλλες χώρες αναλόγως των συμφερόντων. Ωστόσο λίγο καιρό αργότερα, ο Μουρούζης κατηγορήθηκε για συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση και θανατώθηκε με απαγχονισμό. Έτσι, οι Γάλλοι επέστρεψαν στις αξιώσεις τους και τελικώς έπεισαν τους Μηλίους να φορτωθεί το άγαλμα στο δικό τους πλοίο με προορισμό την Γαλλία και το μουσείο του Λούβρου, και όχι σε αυτό που είχαν κανονίσει με τον Μουρούζη που είχε προορισμό την Κωνσταντινούπολη.

Ακρωτηριασμένη ομορφιά – Το μυστήριο με τα χέρια της Αφροδίτης

Το θαυμαστό άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου κατέληξε στο μουσείο του Λούβρου ακρωτηριασμένο, καθώς λείπουν και τα δύο χέρια, και «τραυματισμένο». Σχετικά με αυτή την μεγάλη απώλεια υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Οι Γάλλοι που συμμετείχαν τότε στις διαπραγματεύσεις σε επιστολές τους αναφέρουν, κατά μία εκδοχή, ότι το άγαλμα βρέθηκε εξαρχής ακρωτηριασμένο και κατά άλλη, ότι το αριστερό χέρι βρέθηκε σε κοντινό σημείο, σπασμένο και πολύ φθαρμένο και έμοιαζε να κρατά ένα μήλο. Σύμφωνα με αφήγηση απογόνου του Κεντρώτα, του ανθρώπου που πρωτοείδε το άγαλμα, διαφαίνεται πως το άγαλμα βρέθηκε άρτιο, αφού αναφέρει πως: «Η μεν αριστερά χειρ απέκρυπτε τους μαστούς η δε δεξιά εκράτει μήλον». Σε άλλη πηγή, ο Γάλλος σημαιοφόρος του πλοίου με το οποίο μεταφέρθηκε η Αφροδίτη της Μήλου, γράφει στο ημερολόγιό του: «Όταν ανακαλύφθηκε η Αφροδίτη, είχε και τα δύο χέρια. Με το αριστερό ανασηκωμένο χέρι κρατούσε ένα μήλο –το «μήλον της Έριδος»– και με το δεξί συγκρατούσε το πτυχωτό φόρεμα που έπεφτε στα γόνατά της».
Ο υποπλοίαρχος επίσης καταγράφει: «Το άγαλμα είχε κιόλας μεταφερθεί στο γιαλό […] όπου την έσερναν στη βραχουριά, την αναποδογύριζαν και την κατρακυλούσαν άνθρωποι σε έξαλλη κατάσταση. Παραλίγο να γκρεμιστεί στη θάλασσα. Ακολούθησε πανδαιμόνιο γύρω από το κασόνι με την Αφροδίτη. Οι Έλληνες δεν ήθελαν να παραδώσουν το άγαλμα. Ο κυβερνήτης του γαλλικού πολεμικού Estafette κραυγάζει: «Ναύτες, πάρτε το κασόνι και ρίξτε το στη λέμβο!» Τότε άρχισε η μάχη. Σπαθιά και ρόπαλα ανέμισαν. Κόπηκε ένα αυτί, το αίμα κυλούσε. Και μέσα σ’ αυτήν τη μάχη, οι ναύτες τραβολογούσαν το κασόνι που τραμπαλιζόταν και έπεφτε δεξιά και αριστερά και το μετέφεραν στο Estafette. Εκεί έχασε η Αφροδίτη το αριστερό της χέρι.».

Έτσι, μέχρι σήμερα, δεν έχει εξακριβωθεί πως τελικά η Αφροδίτη της Μήλου έφτασε στο μουσείο του Λούβρου χωρίς χέρια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνονται πολλές συζητήσεις όλα αυτά τα χρόνια για το τι πραγματικά κρατούσε η θεά στα χέρια της. Κάποιοι ισχυρίζονται πως όντως κρατούσε στα χέρια της το μήλο της έριδος, άλλοι μιλούν για ένα καθρέφτη, κάποιο άλλοι εικάζουν πως κρατούσε την ασπίδα του Άρη και κάποιοι θεωρούν πως η στάση της δείχνει πως με τα χέρια της απλώς ετοιμαζόταν να λουστεί. Επίσης έχει αναφερθεί το ενδεχόμενο να κρατά στεφάνια, ή να ακουμπά σε ένα βάθρο και πρόσφατα αναφέρθηκε από μια καθηγήτρια ειδική στις κλωστοϋφαντουργικές τέχνες, πως η στάση της θεάς μοιάζει τέτοια που είναι πιθανό να κλώθει.

Η Αφροδίτη της Μήλου και η Αφροδίτη του Λούβρου

Το υπέροχο άγαλμα της θεάς Αφροδίτης, 200 χρόνια απ’ όταν το είδε ξανά το ελληνικό φως, θαυμάζεται από πλήθος κόσμου στο μουσείο του Λούβρου, όπου μεταφέρθηκε ένα χρόνο μετά την ανακάλυψή του. Η Αφροδίτη της Μήλου είναι μια ξενιτεμένη θεά, που προσμένει τον επαναπατρισμό της, όπως άλλωστε προσμένει και η Καρυάτιδα του Ερεχθείου και πλήθος άλλων αρχαιοτήτων.

Λίγα χρόνια μετά την αρπαγή του αγάλματος, στο εργαστήριο του μουσείου του Λούβρου κατασκευάστηκε αντίγραφο, το οποίο και έστειλαν οι υπεύθυνοι του μουσείου στο νησί της Μήλου. Αυτό το αντίγραφο βρίσκεται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο του νησιού, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Ακόμα κι αυτό προκαλεί το θαυμασμό, αλλά παράλληλα και θυμό και πίκρα.

Στο παρακάτω βίντεο η Αφροδίτη της Μήλου στο μουσείο του Λούβρου, όπου πλήθος κόσμου, από κάθε γωνιά του πλανήτη, συρρέει για να την θαυμάσει.