Του Σωτήρη ΣΑΛΗ

Η σπουδαιότητα της γεωργίας σε σχέση με τον οικονομικό και κοινωνικό βίο των πόλεων – κρατών στην αρχαία Ελλάδα επέβαλλε πολύ συχνά τη λήψη μέτρων και τη θέσπιση νόμων για την προστασία των αγροτών και την ανάπτυξη του πρωτογενή τομέα.  Κατά τους αρχαϊκούς χρόνους στην Σπάρτη , το 676 π.Χ., αυτός που θεμελίωσε το πολίτευμα των Λακεδαιμονίων αναβαθμίζοντας παράλληλα το ρόλο του αγροτικού κόσμου ήταν ο Λυκούργος, εφαρμόζοντας πρωτοποριακές για την εποχή νομοθετικές ρυθμίσεις. Ο Λυκούργος επιχείρησε την αναδιάρθρωση του αγροτικού τομέα προτείνοντας τον αναδασμό της γης και την παροχή κτημάτων σε όλους τους πολίτες. 

Έτσι, με νόμο, η Λακωνική γη χωρίστηκε σε τριάντα χιλιάδες κλήρους και οι οποίοι διαμοιράστηκαν στην Σπάρτη και στους περιοίκους. Το μεγάλο σκεπτικό αλλά και ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Λυκούργου για την ομαλή λειτουργία του αγροτικού τομέα εξηγείται από το γεγονός πως η κοινωνία της Σπάρτης ήταν μια κλειστή αγροτική οικονομία που βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στον πρωτογενή τομέα. Επί πλέον ο Λυκούργος εισήγαγε ένα νέο πολιτειακό θεσμό τα λεγόμενα // συσσίτια // στα οποία μαζεύονταν οι Σπαρτιάτες, σε ομάδες των δεκαπέντε ατόμων και έτρωγαν ορισμένα κοινά φαγητά και μεταξύ αυτών και τον περίφημο //μέλανα ζωμό // , κρέας χοιρινό με ξύδι και αλάτι, αλλά και έπιναν κρασί τρώγοντας μαζί ψωμί, τυρί και σύκα. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι με τις μεταρρυθμίσεις του Λυκούργου παρατηρήθηκε μια κοινωνική μεταβολή με βάση τον αγροτικό τομέα και άρχισε να γίνεται αισθητό το πολιτικό βάρος των αγροτών, για πρώτη φορά στην ιστορία. 

Τρεις περίπου αιώνες μετά τις μεταρρυθμίσεις του Λυκούργου η κατοχή της γης αλλά και ο πλούτος που απέρρεε από αυτήν, είχαν συγκεντρωθεί και πάλι στα χέρια των λίγων. Αποτέλεσμα αυτού ήταν το μεγάλο χάσμα που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς και η πόλη να έχει μπει σε περίοδο οξύτατης κοινωνικής κρίσης. Την περίοδο αυτή, το 243 π.Χ. βασιλιάς της Σπάρτης γίνεται ο Άγις ο Δ. ο οποίος ήταν πεπεισμένος πως η λύση για τα τεράστια κοινωνικά προβλήματα βρισκόταν στην αναδιάρθρωση του αγροτικού τομέα. Έτσι ο Άγις εφάρμοσε φιλολαϊκή αγροτική πολιτική, παραγράφοντας τα χρέη των φτωχών γεωργών προχωρώντας ταυτόχρονα σε αναδιανομή της γης. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές όμως προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της Σπαρτιατικής Γερουσίας εμποδίζοντας την εφαρμογή των νέων μέτρων και τελικά προκάλεσαν τη δολοφονία του νεαρού βασιλιά. 

Λίγα χρόνια αργότερα, το 235 π.Χ. βασιλιάς της Σπάρτης έγινε ο Κλεομένης ο Γ .  Ο Κλεομένης συνέχισε τη μεταρρυθμιστική πολιτική του προηγούμενου βασιλιά και χρησιμοποίησε και αυτός τα δύο κυριότερα μέσα που συνηθίζονταν στην αρχαία Ελλάδα. Την παραγραφή των χρεών των μικρών καλλιεργητών και την αναδιανομή της γης. Έτσι παρεγράφηκαν τα χρέη των φτωχών και υπερχρεωμένων αγροτών. Επίσης η Λακωνική ενδοχώρα χωρίστηκε σε 4000 κλήρους οι οποίοι διαμοιράστηκαν στο λαό. Θέλοντας ο Κλεομένης να δώσει το προσωπικό παράδειγμα , πρώτος ο ίδιος, έθεσε τα κτήματά του στη διάθεση του λαού προκειμένου να εφαρμοστεί ομαλά η διαδικασία αναδιανομής της γης.  

Η αγροτική πολιτική του Κλεομένη τον κατέστησε ιδιαίτερα δημοφιλή στα λαϊκά στρώματα αλλά η εμπλοκή της Σπάρτης σε πόλεμο με την Αχαϊκή συμπολιτεία προκάλεσε την αναστολή των μεταρρυθμίσεων και τον άδοξο θάνατό του.  

Από τα βάθη της ιστορίας λοιπόν έρχεται η ανάγκη μιας δικαιότερης λύσης των κοινωνικών προβλημάτων πάνω στην δικαιότερη κατανομή των μέσων παραγωγής που αφορούν τον πρωτογενή τομέα και όχι μόνο, έτσι ώστε να περιορίζονται ανασταλτικοί παράγοντες που δημιουργούν κοινωνικές εντάσεις και αναταραχές.

Η συμμετοχή στη δημιουργία είναι δικαίωμα του καθενός. Όσο θα υπάρχει περιορισμός αυτής της δραστηριότητας οι ανισότητες θα κασπαράζουν διαρκώς τις σάρκες του οικοδομήματος της ελεύθερης σκέψης και δράσης οι οποίες βασιζόμενες στη γνώση και τα παραδείγματα από τα βάθη των αιώνων δημιούργησαν αυτό που με ελαφριά σκέψη αναφέρουμε σαν δημοκρατία χωρίς να γνωρίζουμε στην πραγματικότητα την ουσία.