Ο μεγάλος Ιταλός μαρξιστής φιλόσοφος Αντόνιο Γκράμσι έλεγε :«Αυτό που διαχωρίζει το λαϊκό τραγούδι, μέσα στη γενική εικόνα ενός έθνους και της κουλτούρας του, δεν είναι το καλλιτεχνικό γεγονός, ούτε η ιστορική καταγωγή, αλλά ο τρόπος που έχει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο και την ζωή, σε αντίθεση με τις ισχύουσες αντιλήψεις της κοινωνίας»

Αυτή την εκτίμηση του Γκράμσι την συναντάμε στην περίπτωση του Καζαντζίδη αλλά και στην περίπτωση του ρεμπέτικου.Στα τραγούδια του Στέλιου Καζαντζίδη κυριαρχεί η καταγγελία της κοινωνικής αδικίας  με τρόπο μερικές φορές αφελή.  Όμως η δική του διαμαρτυρία είναι άμεση και αυθόρμητη διαμαρτυρία της ψυχής. Μιλάει την γλώσσα του κόσμου από όπου προέρχεται, εκφράζοντας το επίπεδο της εργατικής και λαϊκής συνείδησης σε συνθήκες ήττας και διάψευση των ελπίδων. Αυτός είναι ο λόγος που η εργατική τάξη της εποχής αγκαλιάζει τα τραγούδια του.

Ο Στέλιος Καζαντζίδης ήταν όχι μόνο η μεγάλη φωνή του λαϊκού τραγουδιού αλλά και  κάτι σαν αποκούμπι για την εργατική τάξη της δεκαετίας του 50 και του 60, αλλά και μεταγενέστερα. Τα τραγούδια του ταυτίστηκαν με μια περίοδο της πρόσφατης, μεταπολεμικής ιστορίας, εκφράσανε πολύ πλατιά λαϊκά στρώματα. Έχει ειπωθεί – κι είναι σωστό – πως ο Καζαντζίδης ήταν ο τραγουδιστής της “ήττας”. Της ήττας του λαϊκού κινήματος μετά τον εμφύλιο, της ήττας ενός λαού που γνώρισε τις σκληρές οικονομικοκοινωνικές συνθήκες της μεταπολεμικής περιόδου, που εξαναγκάστηκε να πάρει το δρόμο της μετανάστευσης και του ξεριζωμού. Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει πως ο Στέλιος Καζαντζίδης έκφρασε με τον πιο χαρακτηριστικό και αυθεντικό τρόπο την πίκρα, τον πόθο, τον καημό αυτής της ήττας. Και μάλιστα μέσα από μια φωνή με τεράστιες εκφραστικές δυνατότητες και λαϊκή “ρίζα”.  Μ’ αυτή την έννοια ο Καζαντζίδης ήταν ένας έξοχος, αυθεντικός και ανεπανάληπτος λαϊκός βάρδος.

Το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον

Όταν το 1953 εμφανίζεται στο λαϊκό τραγούδι ο Στέλιος Καζαντζίδης, οι μνήμες από την τραγωδία της φασιστικής κατοχής και της αντίστασης αλλά και  της ένοπλης αντιπαράθεσης με τις δυνάμεις του Δημοκρατικού στρατού  είναι ακόμα νωπές, ενώ οι συνέπειες της ήττας  του εργατικού και λαϊκού κινήματος  επιδρούν και στην τελευταία πτυχή της ζωής των ανθρώπων.

[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=rtwtxLwWAP0[/embedyt]

Σε αυτές της συνθήκες  προβάλει το «μαύρο τραγούδι» με στίχους που αποπνέουν την αίσθηση της κοινωνικής αδικίας  της ατομικής και συλλογικής απελπισίας. Ο Στέλιος Καζαντζίδης αναδεικνύεται στον κατεξοχήν ερμηνευτή αυτού του τραγουδιού όχι τυχαία καθώς και ο ίδιος προέρχεται και παραμένει δεμένος με τον κόσμο που εκφράζει. Γεννημένος από πρόσφυγες γονείς στην Ν Ιωνία βιώνει από τα πρώτα του χρόνια την κοινωνική αδικία και την φτώχεια. Ζει την κατοχή και την μετέπειτα φασιστική τρομοκρατία αφού ο οικοδόμος πατέρας του βασανίζεται από γερμανοτσολιάδες στην κατοχή και πεθαίνει λίγο μετά την απελευθέρωση. Ο Στέλιος Καζαντζίδης αναγκάζεται να κάνει τότε πολλές δουλειές για να επιβιώσει αυτός και  η οικογένεια του. Παράνομος μικροπωλητής, οικοδόμος, εργάτης σε εργοστάσιο κλπ. Φαντάρο μετά τον εμφύλιο τον στέλνουν στην Μακρόνησο γνωρίζοντας την φρίκη του κολαστηρίου. Τα βιώματα που περιγράψαμε παραπάνω αντανακλώνται στα τραγούδια του.  Κανένας άλλος καλλιτέχνης δεν έχει ερμηνεύσει τόσο μεγάλο αριθμό τραγουδιών  που να μιλάνε για την φτώχεια την κοινωνική αδικία και την εκμετάλλευση.

[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=RLF9FIfhwhc[/embedyt]

Στην περίοδο της δικτατορίας το ρεμπέτικο και το λαϊκό τραγούδι συνδέθηκε στενά με το αντιδικτατορικό κίνημα, ιδιαίτερα τα τραγούδια του Στέλιου Καζαντζίδη. Είναι τα τραγούδια που τραγουδάνε οι παρέες με νόημα και συνενώνονται στις ταβέρνες, για να συναντηθούν έπειτα στις σκληρές διαδηλώσεις. Έτσι στη μεταπολίτευση, μαζί με το νόμιμο Θεοδωράκη, “νομιμοποιείται” μαζικά στη συνείδηση των ανθρώπων της Αριστεράς το λαϊκό και το ρεμπέτικο τραγούδι. Χωρίς αντιδράσεις; Όχι. Δεν έχουν οριστικά εκλείψει απόψεις που λένε πως αυτό το είδος μουσικής δεν καλλιεργεί το αγωνιστικό πνεύμα, δίνοντας έμφαση στα “χασικλίδικα” και τα “μηδενιστικά” τραγούδια. Ωστόσο η άποψη αυτή σαρώνεται. Χαρακτηριστική και κορυφαία εκδήλωση είναι τα Φεστιβάλ της ΚΝΕ, με αποκορύφωμα τη μεγάλη εκδήλωση το ’86 για το κοινωνικό και λαϊκό τραγούδι που έγινε στο ΣΕΦ.   

[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=edGkoe7sXHY[/embedyt]

Δεν μπορεί κανείς ν’ αμφισβητήσει ότι η σημερινή εποχή των αλλεπάλληλων μνημονίων, της μαζικής ανεργίας, της απότομης φτωχοποίησης και της απόλυτης εξαθλίωσης, αρχίζει να μοιάζει με την εποχή του ’50-’60. Με άλλη μορφή φυσικά. Βέβαια, στην ιστορία τίποτε δεν επαναλαμβάνεται. Δεν θα υπάρξει ξανά Στέλιος Καζαντζίδης. 

Ο Στέλιος  έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα,στις 14 Σεπτέμβρη 2001, στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, σε ηλικία 70 ετών, μετά από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο.

Αντί επιλόγου δυο λόγια του Γιώργου Ζαμπέτα (από κείμενο του Στέλιου Ελληνιάδη) : “Λάρισα, 1958. Πηγαίνοντας για το ξενοδοχείο, ήταν έξω ένας κάθε βράδυ που πούλαγε στραγάλια και σταφίδες. Μου λέει μια μέρα, που με έβλεπε να περνάω με το μπουζούκι, παλικάρι μου να σε ρωτήσω κάτι; Αυτός ο άνθρωπος που τραγούδαγε πριν από σας εδώ, πότε θα ξανάρθει πάλι; Αυτός ήρθε, παλικάρι μου, δέκα μέρες κι εγώ αυτές τις μέρες έφτασα να μαζέψω από τα στραγάλια 200.000 δραχμές και τώρα θα παντρέψω το κορίτσι μου! Τώρα με σας, βγάζω 40 δραχμές τη μέρα. Τι να κάνω;”

Ο τραγουδιστής ήταν ο Στέλιος Καζαντζίδης

[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=tPLUrYpmNOM[/embedyt]