Γρηγόρης Λαμπράκης, ο μαραθωνοδρόμος της ειρήνης και της δημοκρατίας
3 Απριλίου 2021
ΚΑΒΟΣ NEWS
957
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης γεννήθηκε στις 3 Απρίλη του 1912. Αγωνιστής της Αντίστασης, αργότερα βουλευτής της ΕΔΑ, υφηγητής της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, παλιός βαλκανιονίκης, υπήρξε ειρηνιστής, ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Επιτροπής για τη Βαλκανική Συνεννόηση, ενώ μετά από δική του πρωτοβουλία του ιδρύθηκε η Eλληνική Eπιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη (EEΔYE)
Στην Ελλάδα του 1963 η λέξη «ειρήνη» ήταν απαγορευμένη. Αν τολμούσες να την προφέρεις, έστω να την γράψεις, τα στοιχεία σου κατέληγαν σε φάκελο της Ασφάλειας. Αυτό, στην Ελλάδα του ΝΑΤΟ, του Παλατιού και της ΕΡΕ σήμαινε απόλυση, στέρηση διαβατηρίου, ανάκριση σε κάποιο αστυνομικό τμήμα, συνεχής παρακολούθηση από τους χαφιέδες του κράτους και του παρακράτους.
Είναι η εποχή κατά την οποία οι ΗΠΑ του Τζων Φ.Κένεντι βρίσκονται σε πολεμική φρενίτιδα: αναπτύσσουν συνεχώς το πυρηνικό τους οπλοστάσιο ως υπενθύμιση απειλής απέναντι στην ΕΣΣΔ , πραγματοποιούν σειρά πυρηνικών δοκιμών στον Ειρηνικό, τα εξοπλισμένα με πυραύλους polaris υποβρύχια τους αρμενίζουν σε Ατλαντικό και Μεσόγειο έτοιμα να εξαπολύσουν το θάνατο, ενώ σε μια σειρά χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας) στήνουν και εξοπλίζουν στρατιωτικές βάσεις.
Σε ολόκληρο τον κόσμο αρχίζει σταδιακά να αναπτύσσεται ένα αντιπολεμικό κίνημα. Το σύνθημα του «αφοπλισμού» ακούγεται από την Ιαπωνία μέχρι τη Βρετανία και τα διεθνή φόρα θέτουν το ζήτημα της κούρσας των εξοπλισμών.
Από το Λονδίνο, ο νομπελίστας μαθηματικός και φιλόσοφος, πρωτοπόρος του κινήματος για τον πυρηνικό αφοπλισμό, Μπέρτραντ Ράσελ προειδοποιεί για τον κίνδυνο ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος: «Αποτελεί προσβολή για την αξιοπρέπεια κάθε ατόμου η προετοιμασία μιας καθολικής σφαγής».
Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα, στην προμετωπίδα του αγώνα ενάντια στον πόλεμο μπαίνει ένας γιατρός και αθλητής. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Αντιπρόεδρος της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη και βουλευτής της προδικτατορικής ΕΔΑ.
Αποφασίζεται στις 21 Απρίλη 1963 να πραγματοποιηθεί Πορεία Ειρήνης. Πηγή έμπνευσης ήταν η πορεία από το Ολντερμάστον στο Λονδίνο (80 χιλιόμετρα) του βρετανικού κινήματος «Εκστρατεία για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό» (CND), στην οποία το 1961 είχε πάρει μέρος ο συντάκτης του περιοδικού Γιάννης Θεοδωράκης «Δρόμοι της Ειρήνης» και το 1962 ο αρχισυντάκτης του ίδιου περιοδικού Μάρκος Δραγούμης.
Παράλληλα η Αστυνομία και η Χωροφυλακή ανακοινώνουν ότι για τις 21 Απριλίου, ημέρα που θα πραγματοποιούνταν η πορεία, απαγορευόταν κάθε συγκέντρωση σε ανοιχτό χώρο, σε ολόκληρη τη χώρα (σας θυμίζει πρόσφατες πρακτικές Χρυσοχοΐδη;).
Η πορεία πραγματοποιείται και ο ειρηνιστής Γρηγόρης Λαμπράκης πρωτοστατεί.
Σύμφωνα με το τότε ρεπορτάζ της εφημερίδας «Τα Νέα» την 21η Απριλίου του 1963 η πρωτεύουσα βρισκόταν «επί ποδός πολέμου», ενώ «διά πρώτην φοράν τα περίφημα Τάγματα Ασφαλείας ενεφανίσθησαν επισήμως εις διαφόρους περιοχάς περί τον Μαραθώνα, έτοιμα προς δράσιν εις περίπτωσιν ανάγκης. Ακόμα και ναύται του Λιμενικού εχρησιμοποιήθησαν διά τη φρούρησιν της παραλίας του Μαραθώνος, διά τον φόβον προφανώς… αποβάσεως των οπαδών του Συνδέσμου “Μπέρτραντ Ράσελ”». Επί ποδός βρίσκονται συνολικά 10.000 άνδρες της Aστυνομίας, της Xωροφυλακής, του Λιμενικού Σώματος. Oι προσβάσεις προς τον Mαραθώνα αποκλείονται.
O κύριος όγκος των «οδοιπόρων της ειρήνης», περιγράφει ο Tύπος της εποχής, περί τους 3.000, αναχαιτίζεται, απωθείται, διαλύεται στους Aμπελόκηπους στο ύψος της Αγίας Tριάδας και στον Άγιο Δημήτριο, στην οδό Πανόρμου. Συλλαμβάνονται 628, ανάμεσά τους ο Mίκης Θεοδωράκης, ο Mίνως Aργυράκης, ο Aλέκος Aλεξανδράκης, η Aλίκη Γεωργούλη και πρώην βουλευτές και υποψήφιοι του κόμματος της Eνιαίας Δημοκρατικής Aριστεράς (EΔA).
Στον Tύμβο του Mαραθώνα μπόρεσαν να φτάσουν τέσσερις. Ανάμεσα τους ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Aπό τον Tύμβο θα ξεκινήσει την πορεία που θα μείνει στην ιστορία του ελληνικού ειρηνιστικού κινήματος ως η Πρώτη Πορεία Eιρήνης. Kρατάει στα υψωμένα χέρια του ένα απλό πανό με τη λέξη EΛΛAΣ και με το σύμβολο του «Συνδέσμου Eιρήνης Mπέρτραντ Pάσελ», τον κύκλο με τον τσακισμένο σταυρό, παγκόσμιο σύμβολο της ειρήνης. Θα διανύσει έτσι πέντε χιλιόμετρα προς την Αθήνα.
Στη Ραφήνα οι αρχές ασφαλείας θα επιχειρήσουν να τον σταματήσουν και να τον σύρουν στο δάσος. Θα αποτύχουν μετά από την επέμβαση κατοίκων της περιοχής και όσων συνοδεύουν το Λαμπράκη. Οι τελευταίοι θα συλληφθούν κοντά στο Πικέρμι. Ο ίδιος ο Λαμπράκης θα συλληφθεί κοντά στο Χαρβάτι.
Η στιγμή που οι δυνάμεις καταστολής συλλαμβάνουν τον Γ. Λαμπράκη κατά την 1η Μαραθώνια Πορεία ΕιρήνηςΟι αρχές ασφαλείας τον επιβιβάζουν σε ένα όχημα και αφού τον περιφέρουν για τρεισήμισι ώρες των εγκαταλείπουν στη Νέα Ιωνία. «Η πορεία ειρήνης, έστω και συμβολικά έγινε, μολονότι η κυβέρνησις έλαβε μέτρα που ούτε στην κατοχή είχαμε γνωρίσει. Ακολουθώντας πολιτική βάσεων και πυρηνικών υποβρυχίων “Πολάρις” δε θέλησε να επιτρέψει στο λαό να εκδηλώσει τη θέληση του για ειρήνη. Δεν το κατόρθωσε» θα δηλώσει ο Λαμπράκης στον τύπο. Η δολοφονία Λαμπράκη Ένα σχεδόν μήνα αργότερα, στις 22 Μάη 1963 και ώρα 22:15, κοντά στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Ερμού στη Θεσσαλονίκη, ο Γρηγόρης Λαμπράκης δέχτηκε δολοφονική επίθεση και τραυματίστηκε θανάσιμα. Μετά τις εκλογές του 1961, γνωστές ως εκλογές «βίας και νοθείας» καθώς, όπως έμεινε στην ιστορία «ψήφισαν και τα δέντρα», το πολιτικό σύστημα της χώρας βρισκόταν σε οξεία κρίση και επικρατούσαν κοινωνικές αναταραχές. Κάθε φιλειρηνική κίνηση ήταν απαγορευμένη. Η Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και την Ειρήνη, ήταν σχεδόν παράνομη και το κλίμα ψυχροπολεμικό.
Σε αυτές τις συνθήκες, ο Γρ. Λαμπράκης θα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να μιλήσει σε συγκέντρωση της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη με θέμα: «Ειρήνη και αφοπλισμός διά τον κόσμον ολόκληρον και διά την Ελλάδα» που πραγματοποιήθηκε στα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος.
Την ώρα που ο Λαμπράκης κατευθύνεται προς τα γραφεία για την έναρξη της εκδήλωσης βρίσκεται σε εξέλιξη αντισυγκέντρωση. Πλήθος παρακρατικών και αστυνομικών με πολιτικά είχαν καταλάβει τα γειτονικά πεζοδρόμια, φωνάζοντας συνθήματα και προπηλακίζοντας όσους προσέρχονταν στην αίθουσα. Αν και μεγάλος αριθμός ένστολων αστυνομικών βρίσκεται γύρω από το χώρο που πραγματοποιείται η συγκέντρωσή, παρά τις διαμαρτυρίες των οργανωτών και του ίδιου του Λαμπράκη δεν λαμβάνουν κανένα μέτρο για την απώθηση των παρακρατικών.
Στην είσοδο του κτιρίου ένας από αυτούς επιτίθεται στο Λαμπράκη και τον χτυπά στο κεφάλι. Αυτό το τραύμα είναι ελαφρύ. Σοβαρά τραυματίζεται ο αριστερός βουλευτής, Γιώργος Τσαρουχάς. Οι παρακρατικοί προσπαθούν να μπουν στο κτίριο και η αστυνομία δεν κάνει καμία προσπάθεια να τους εμποδίσει.
Τα μέλη της Επιτροπής με δυσκολία καταφέρνουν να κλείσουν την πόρτα. Όταν αρχίζει την ομιλία του και ακούγεται από τα μικρόφωνα, οι παρακρατικοί αρχίζουν να πετάνε πέτρες στο κτίριο Τα τζάμια σπάνε και πέφτουν στα κεφάλια των ομιλητών και των παρευρισκομένων. «Κάτω η ειρήνη», «Θέλουμε πόλεμο» «Λαμπράκη θα πεθάνεις» είναι σύμφωνα με το Ριζοσπάστη τα συνθήματα που ακούγονται, ενώ Λαμπράκης διακόπτει την ομιλία του: «Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Ως εκπρόσωπος του έθνους και του λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονικής απόπειρας εναντίον μου και καλώ τον υπουργό Βορείου Ελλάδας, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή Αστυνομίας Πόλεων, τον διοικητή Ασφαλείας Θεσσαλονίκης να προστατεύσουν τη ζωή των συγκεντρωμένων φίλων της ειρήνης και τη ζωή μου…»
Με την ολοκλήρωση της εκδήλωσης, ο Λαμπράκης εγκατέλειψε την αίθουσα για να γυρίσει στο ξενοδοχείο του. Τον ακολούθησαν μόνο δύο σύντροφοί του, καθώς η αστυνομία απέκλεισε το κοινό της εκδήλωσης στο εσωτερικό της αίθουσας, απαγορεύοντας προσωρινά την έξοδο. Στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Ελ. Βενιζέλου και παρά το γεγονός ότι η αστυνομία είχε αποκλείσει όλους τους δρόμους, ένα τρίκυκλο εμφανίστηκε από το πουθενά, πλησίασε το Λαμπράκη με μεγάλη ταχύτητα. Ο ένας από τους δύο επιβαίνοντες του επέφερε ισχυρό χτύπημα στο κεφάλι με λοστό. Κανείς αστυνομικός δεν κινήθηκε για να εμποδίσει το τρίκυκλο πριν το χτύπημα, να συλλάβει τον οδηγό του μετά, ή ακόμα και να βοηθήσει τον αιμόφυρτο Λαμπράκη.
Ο παριστάμενος, Μανώλης Χατζηαποστόλου, γνωστός και με το παρατσούκλι «Τίγρης» κινήθηκε αστραπιαία πηδώντας στην καρότσα του τρίκυκλου. Για ένα περίπου χιλιόμετρο το τρίκυκλο έτρεχε στους δρόμους της Θεσσαλονίκης χωρίς κανένα αστυνομικό ή άλλο όχημα να το καταδιώκει. Ο Χατζηαποστόλου εξουδετέρωσε μετά από σκληρή πάλη το μοναδικό επιβάτη της καρότσας,Μανόλη Εμμανουηλίδη και κατόπιν υποχρέωσε τον οδηγό Σπύρο Γκοτζαμάνη να σταματήσει.
Ακολούθησε νέα πάλη αυτή τη φορά ανάμεσα στον Χατζηαποστόλου και τον Γκοτζαμάνη, έως ότου εμφανίστηκε ένας απλός αστυνομικός, ο οποίος μη γνωρίζοντας όσα είχαν προηγηθεί, συνέλαβε τον Γκοτζαμάνη κατόπιν υποδείξεων των περαστικών. Ο Λαμπράκης βαριά τραυματισμένος μεταφέρεται στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Η κατάσταση, είναι μη αναστρέψιμη. Αυτό επιβεβαιώνουν εκτός από τους Έλληνες γιατρούς και τέσσερις διάσημοι νευροχειρουργοί που καλούνται από το εξωτερικό ειδικά την περίπτωση του Λαμπράκη. Στις 27 Μάη, στις 01:22, ο Γρηγόρης Λαμπράκης χάνει τη μάχη για τη ζωή.
Η δίκη
Η επίσημη αστυνομική εκδοχή ήταν ότι επρόκειτο για τροχαίο ατύχημα και ήταν αυτή που αρχικά υιοθέτησε και η κυβέρνηση της χώρας. Στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησαν ανακρίσεις από τον Χρήστο Σαρτζετάκη και τον εισαγγελέα Δημήτριο Παπαντωνίου, υπό τη γενική εποπτεία του εισαγγελέα εφετών Παύλου Δελαπόρτα. Η ηγεσία της Xωροφυλακής Θεσσαλονίκης έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκρύψει κρίσιμα στοιχεία και να εκφοβίσει τους μάρτυρες.
Η ανακριτική ομάδα, παρά τις απροκάλυπτες παρεμβάσεις και πιέσεις που δέχτηκε από τον τότε εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και μετέπειτα πρώτο πρωθυπουργό της δικτατορίας, Κωνσταντίνο Κόλλια κατόρθωσε να στοιχειοθετήσει ότι επρόκειτο για προμελετημένο έγκλημα και να αποκαλύψει τους ηθικούς αυτουργούς του.
Εκτός από τους φυσικούς αυτουργούς, Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη κατηγορήθηκαν οι Κωνσταντίνος Μήτσου, επιθεωρητής Βορείου Ελλάδος, Ευθύμιος Καμουτσής, διευθυντής αστυνομίας, Κωνσταντίνος Δόλκας και άλλοι οι οποίοι παραπέμφθηκαν για παράβαση καθήκοντος.
Στους ηθικούς αυτουργούς συμπεριλαμβανόταν ο πρόεδρος της παρακρατικής οργάνωσης στην οποία ανήκε ο Γκοτζαμάνης, Ξενοφών Γιοσμάς και ο υπομοίραρχος Εμμανουήλ Καπελώνης, διοικητής του αστυνομικού τμήματος Τούμπας. Στη δίκη που πραγματοποιήθηκε το 1966 και παρά την εισαγγελική πρόταση, οι ένορκοι έκριναν ένοχους μόνο τους δύο φυσικούς αυτουργούς και τον Ξενοφών Γιοσμά.
Η δίκη ουσιστικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε δολοφονία. Οι κατηγορούμενοι αξιωματικοί αθωωθηκαν. Ο Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουηλίδης, καταδικάστηκαν σε 11 και 8,5 χρόνια, αντίστοιχα, για πρόκληση «βαριών σωματικών κακώσεων» και «συνέργεια» αντίστοιχα. Αποφυλακίστηκαν επί χούντας.
Ο ξένος τύπος
H αγγελία του θανάτου του θα προκαλέσει εκτενή δημοσιεύματα σε ολόκληρο τον διεθνή Τύπο.
Τι έγραφαν τα πρωτοσέλιδα της εποχής:
Δολοφονία ή δυστύχημα;
«The Economist»
H ανάκριση για το φόνο Έλληνα αριστερού αποκαλύπτει δράση αντικομουνιστικών ομάδων
«The New York Times»
Ο άνθρωπος που πέθανε για τη δημοκρατία
«Tribune»
100.000 Έλληνες στην κηδεία. Οι αριστεροί κραυγάζουν όχι άλλο αίμα! «The Daily Telegraph»
H τεράστια λαϊκή εκδήλωση επί ευκαιρία της κηδείας του Λαμπράκη ανησυχεί την Ελληνική Κυβέρνηση
«L’Humanité»
Βδελυρά απόπειρα κατά αριστερού βουλευτή
«Aurore»
Ζωηρή συγκίνηση στην Αθήνα: Ο βουλευτής της Αριστεράς Λαμπράκης απεβίωσε λόγω των πληγών του
«Le Figaro»
Ο φόνος ενός βουλευτή διαιρεί την Ελλάδα
«Paris Presse»
Στο μεταξύ ο λόρδος Ράσελ θα δηλώσει στην «Sunday Telegraph»: «Τέτοια είναι η τρομοκρατία στην Ελλάδα ώστε παρέστη ανάγκη να απευθυνθεί τηλεφωνική έκκληση σε μένα για να εξευρεθούν χειρούργοι οι οποίοι να θεραπεύσουν τον τραυματία».
«Κάθε νέος και Λαμπράκης»
Το χτύπημα κατά του Λαμπράκη προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου πολιτική κρίση, με τα κόμματα της αντιπολίτευσης και το σύνολο του κεντρώου και αριστερού Τύπου να κάνουν λόγο από την πρώτη στιγμή για οργανωμένο σχέδιο δολοφονίας.
«Η Ένωση Κέντρου καταγγέλλει τον αρχηγό της ΕΡΕ Κωνσταντίνο Καραμανλή ως ηθικό αυτουργό της δολοφονίας του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη. Ο κ. Καραμανλής προβαίνει στην οργάνωση τρομοκρατικών ομάδων δια τα εγκλήματα των οποίων βεβαίως καθίσταται ηθικός αυτουργός. Θα πρέπει δια τούτο όχι μόνο να ντρέπεται αλλά και να λογοδοτήσει ενώπιον του Λαού και της Δικαιοσύνης» θα δηλώσει ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου, Γεώργιος Παπανδρέου.
«Με τη σημερινή του δήλωση, ο Γεώργιος Παπανδρέου θα ντρέπεται εις όλη του τη ζωή» θα του απαντήσει ο αρχηγός της ΕΡΕ, Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Ωστόσο, η κυβέρνηση κλονίζεται και κάτω και από τη διογκούμενη λαϊκή πίεση, θα παραιτηθεί είκοσι μέρες μετά τη δολοφονία με τον Καραμανλή να αναρωτιέται«Επιτέλους, ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;».
Η απάντηση θα έρθει λίγους μήνες μετά με το πραξικόπημα και την εγκαθίδρυση της στρατιωτικής δικτατορίας του Παπαδόπουλου.
Η κηδεία πραγματοποιήθηκε σε τεταμένο κλίμα. Την παρακολούθησε πλήθος 500.000 ανθρώπων, φωνάζοντας τα συνθήματα «Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς», «Ζει, Ζει, Ζει» και «Κάθε νέος και Λαμπράκης».
Την ίδια χρονιά της δολοφονίας ιδρύθηκε η «Νεολαία Λαμπράκη», της οποίας πρώτος πρόεδρος εκλέχτηκε ο Μίκης Θεοδωράκης και η οποία αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες εκφράσεις του αριστερού νεολαιίστικου κινήματος στην Ελλάδα.
Ο Λαμπράκης έζησε…
«Στο πρόσωπο του άξιου γιου της Ελλάδας Γρηγόρη Λαμπράκη, ζήτησαν να σκοτώσουν την ειρήνη, την λεβεντιά, την ανθρωπιά. Μα σκοτώνεται ποτέ ο ήλιος; Η Ελλάδα σύσσωμη είναι στο πόδι. Όχι για ταφή, μα για ανάσταση»Διδώ Σωτηρίου
Στις 9 Ιούνη ο Κώστας Βάρναλης δημοσίευσε στην «Αυγή» ποίημα αφιερωμένο στον Γρηγόρη Λαμπράκη με τον τίτλο «Στον εθνικό ήρωα Λαμπράκη». Αργότερα το ποίημα δημοσιεύτηκε στη συλλογή του «Ελεύθερος κόσμος»
Στον ήρωα Λαμπράκη
Σε φάγαν οι φασίστες σκύλοι, Ελλάδα,
με μάσκα ή χωρίς μάσκα, ξένοι, ντόπιοι.
Εσύ ’σουνα, Λαμπράκ’, η αιώνια Ελλάδα,
φως, αρετή, παλικαριά και πρώτος!
Χρόνια και χρόνια, Μάνα οι δουλεμπόροι
σε σούρνανε στη λάσπη και στη νύχτα.
Μα στα κόκαλα μέσα των παιδιώ σου
λαμπάδιαζεν η πάναγνη τιμή σου.
Τ’ άδικον αίμα του παλικαριού μας
κοκκίνισε πελάη, βουνά και κάμπους,
ανάστησε τ’ αρχαία σου μεγαλεία,
Μάνα – πατρίδα, Μάνα – ελευτερία.
Αθάνατε λαέ, της Ιστορίας
εσύ τα περασμένα κι αυριανά!
Δεν άφησες τον ήρωα να πεθάνει.
Απ’ τον τάφο του η νέα ζωή σου αρχίζει.
Όχι κλάμ’, αναστάσιμες καμπάνες
για τη μεγάλη της οργής σου νίκη.
Έδειξες στον οχτρό τη δύναμή σου,
ξέροντας ποιος και πούθε σε χτυπάει.
Η κηδεία πραγματοποιήθηκε σε τεταμένο κλίμα. Την παρακολούθησε πλήθος 500.000 ανθρώπων, φωνάζοντας τα συνθήματα «Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς», «Ζει, Ζει, Ζει» και «Κάθε νέος και Λαμπράκης».
