Με την έναρξη της πανδημίας (sic), συνέπεσε και η ενταντικοποίηση χρήσης των πλατφόρμων που χρειάζονται για την τηλεργασίας. Στο πρώτο κιόλας 10ήμερο του Μάρτη, η Google, η Apple και το Twitter έκαναν πρωτοσέλιδα διατάζοντας τους υπαλλήλους τους να εργάζονται από το σπίτι, αλλά τώρα θα μπορούσατε να πείτε το ίδιο για πολλές εταιρείες. Ασχέτως των όρων που εφαρμόστηκε το καθεστώς τηλεργασίας, η τάση αυξήθηκε. Η απομακρυσμένη εργασία ήδη αυξανόταν γρήγορα – υπερδιπλασιάστηκε από το 2005 σε 4,7 εκατομμύρια εργαζόμενους στις ΗΠΑ, για παράδειγμα. Αν πιστέψουμε πρόσφατα πρωτοσέλιδα, η μετάβαση είναι πολύ εύκολη και απρόσκοπτη. Προσωπικά, επειδή εργάζομαι στον κλάδο που στήριξε αυτή την μετάβαση (Βλ. Τηλεπικοινωνίες), μόνο απρόσκοπτη δεν ήταν η μετάβαση, ειδικά από τη μεριά των εργαζομένων, που κλήθηκαν να βρούν εξοπλισμό, και ανάλογα την ηλικία και την εκπαίδευση, να προσαρμοστούν σ’ενα εντελώς ψηφιακό εργασιακό περιβάλλον. 

Ωστόσο, η πορεία προς αυτό το ουτοπικό μέλλον είναι άνιση – όπως μαρτυρά η απόφασης της IBM να απομακρύνει την απομακρυσμένη εργασία πριν από αρκετά χρόνια, γιατί εμπόδισε την καινοτομία και τη συνεργασία – μάλιστα δημοσίευσε έρευνα που επισημαίνει πρόσθετες προκλήσεις και δυσκολίες. Και εάν οι άνθρωποι δεν προσεγγίζουν την απομακρυσμένη εργασία με τον σωστό τρόπο, κινδυνεύουν να κάνουν τη δουλειά τους χειρότερη. 

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα 

Όταν συζητάμε για εξ αποστάσεως εργασία, ακαδημαϊκοί και τα μέσα ενημέρωσης έχουν χωριστεί σε αντίπαλα στρατόπεδα. Το στρατόπεδο “υπερ” μιλήσε για το κόψιμο των μετακινήσεων, την αύξηση του ποιοτικού οικογενειακού χρόνου και της παραγωγικότητας και την επίτευξη καλύτερης ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και επαγγελματικής ζωής. Οι επιστήμονες απαντήσαν ότι η ευελιξία έχει κόστος. Προειδοποιούν για την απώλεια κοινωνικής αλληλεπίδρασης,, απόχρωσης και κοινότητας – και ενδεχομένως να υπάρξει μείωσης της παραγωγικότητας, απο την ενταντικοποίηση της εργασίας, όπως αυτή προκύπτει, όταν χάνεται ο διαχωρισμός “Σπίτι/Γραφείο”. Αυτά μας δίνουν ανάμεικτα μηνύματα, ενώ χρειαζόμαστε και δείγματα γραφής, από την υιοθέτηση του νέου αυτού μοντέλου εργασίας. Και για να είμαστε ξεκάθαροι, νέο ως προς την μαζική απήχηση του, κατά περιπτώσεις η τηλεργασία, έχει κάνει την εμφανισή της τα τελευταία 10 τουλάχιστον χρόνια. 

Ως μια από αυτές τις περιπτώσεις τηλεργασίας, έχω περάσει τα τελευταία χρόνια ερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσαρμόστηκαν σε έναν ακραίο τύπο απομακρυσμένου εργαζομένου που είναι γνωστό ως “ψηφιακοί νομάδες”. Αυτοί οι εργαζόμενοι μετακινούνται από χώρα σε χώρα, εργάζονται πάντα στο Διαδίκτυο. Και προφανώς, τα μέλη αυτής της άτυπης κοινότητας, ανταλλάζουμε απόψεις για το μοντέλο τηλεργασίας, καθότι, ως ώρας είμασταν σημαντικά λιγότεροι, απ’ότι τους τελευταίους μήνες, και χρειαζόμασταν μια κοινότητα, ώστε να ανταλλάζουμε απόψεις, να βλέπουμε ιδέες για διαχειρίση του χρόνου μας, ώστε να μην καταρρεύσει εντελώς ο διαχωρισμός “Σπίτι/Γραφείο”, κ.α. 

Ας δούμε λοιπόν τι αποκόμισα για την τηλεργασίας, πρίν γίνει “in” 

Μετά από μια αρχική περίοδο μήνα του μέλιτος, η απομακρυσμένη εργασία γρήγορα έγινε πολύ απομονωμένη για εμένα και για τα 2/4 όσων γνώριζα. Μια λύση αποδείχθηκε ότι ήταν συνεργατικός χώρος. Έδωσε μια αίσθηση κοινότητας και πρόσωπο-με-πρόσωπο αλληλεπίδραση, αλλά πιο σημαντικό ήταν απλώς να είσαι κοντά σε άλλους εργαζόμενους – ακαδημαϊκή ορολογία για αυτό είναι συν-παρουσία. Όπως εξήγησε ένας φίλος και -πλέον- τηλε-εργαζόμενος στο ηλεκτρονικό εμπόριο: «Το να βρίσκεσαι κοντά σε άλλους εργαζόμενους, ενώ δουλεύεις, αντί για να σαι μόνος στη δουλειά, μπορεί μόνο να συγκριθεί με τη διαφορά που έχει να οδηγάς αγωνιστικό αμάξι μια μέρα, αντί  για τη σακαράκα που έχεις στο γκαράζ. Η παραγωγικότητα απλά δε συγκρίνεται.» 

Καταλαβαίνω πλήρως αυτό το συναίσθημα. Έγραψα το μεγαλύτερο μέρος αυτού του άρθρου σε ένα συνεργατικό χώρο, και απλά το να ακούς και άλλα πληκτρολόγια να χτυπούν, δημιουργεί ένα αίσθημα αβίαστης παραγωγικότητας. Ωστόσο, τα πράγματα αλλάζουν γρήγορα. Οι χώροι συνεργασίας δεν πρόκειται να είναι επιλογή για πολλούς ανθρώπους για λίγο. Μερικοί από αυτούς που μοιράζονται το ίδιο σπίτι, θα μπορούν να αναδημιουργήσουν το ίδιο περιβάλλον στο σπίτι. Υπάρχουν διάφορες μορφές συνεργατικής “στρατιωτικής” εθιμοτυπίας που μπορούν να υιοθετηθούν στο σπίτι, όπως να έχουν ήσυχες ζώνες για εστιασμένη εργασία και να έχουν ξεχωριστούς χώρους για φωνητικές και βιντεοκλήσεις. 

Ψηφιακή πειθαρχία 

Εάν η εργασία κοντά σε άλλους ανθρώπους είναι σημαντική, η ανάγκη για πειθαρχημένη επαγγελματική ζωή είναι το παν. Για τα περισσότερα μέλη της κοινότητας, αυτό ήταν το μυστικό συστατικό για τη διατήρηση της εξ αποστάσεως εργασίας – είτε όταν η πειθαρχία αυτοεπιβάλλεται ή όταν καθορίζεται εξωτερικά από προθεσμίες. 

Κανείς μας, δεν ζήτησε, την πειθαρχία στην αρχή. Ο αρχικός ενθουσιασμός της απομακρυσμένης εργασίας μας έκανε παραγωγικούς -και νυκτόβιους- για λίγο. Αλλά μετά από μερικούς μήνες, το κίνητρο έγινε πιο δύσκολο. Σε αυτό το σημείο, ορισμένοι εγκατέλειψαν αυτόν τον τρόπο ζωής, η ακόμη χειρότερα, εγκλωβίστηκαν σε αυτόν. 

Όσοι ευημερούσαν τείνουν να είναι πιο αυστηροί, διασφαλίζοντας ότι πήγαιναν σε συνεργατικούς χώρους κάθε μέρα, και να απομώνοθούν απο τηλέφωνα και συμμέτοχη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εν ώρα εργασίας. Πολλοί επίσης εφηύραν “τελετουργικά” για τα διαλλείματα, ώστε να διαχωρίζεται ο εργάσιμος χρόνος ουσιαστικά, σαν μέτρο νοσταλγίας στα παραδοσιακά διαλλείματα του κυλικείο της δουλειάς. Ένας φίλος γραφίστας επέλεξε σκόπιμα να εργαστεί σε ένα χώρο που ήταν 15 λεπτά με τα πόδια από το σπίτι τους, για να «προετοιμαστεί ψυχικά για δουλειά» στο δρόμο του και να αποσυμπιεστεί πριν φτάσει στο σπίτι. 

Συναρπαστικό παράδειγμα, ήταν ένας εργαζόμενος που όχι μόνο δούλευε σε χώρο εκτός σπιτιού, αλλά επιζητούσε και την καθημερινή μετακίνηση που είχε πριν την τηλεργασία. Και μόνο επειδή οι χώροι συνεργασίας δεν είναι όρια αυτή τη στιγμή, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορείτε να εξετάσετε ισοδύναμες τελετές. Εξακολουθεί να είναι μια επιλογή για να κάνετε μια σύντομη βόλτα στην αρχή και στο τέλος της εργάσιμης ημέρας, δημιουργώντας έτσι μια σαφή διαίρεση μεταξύ του σπιτιού και της επαγγελματικής σας ζωής. 

Διαθεσιμότητα 24/7@365 – Δουλεύω για να ζώ ή ζώ για να δουλεύω? 

Η Ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να εργάζονται εξ αποστάσεως, αλλά προκαλεί επίσης απρόβλεπτα προβλήματα. Όλοι όσοι ξέρω, συμπεριλαμβανομένου και του υποφαινόμενου, ανέφεραν μια αυξανόμενη προσδοκία να είναι διαθέσιμοι 24/7@365, αντανακλώντας παρόμοια ευρήματα από επιστημονικές μελέτες. 

Αυτό είναι ένα ζήτημα για ολόκληρο το εργατικό δυναμικό, αλλά επιδεινώνεται αναμφισβήτητα από την εξ αποστάσεως εργασία. Η εργασιακή κουλτούρα “24/7@365” δεν συνέβη μια μέρα στην άλλη ή λόγω εξαναγκαστικών συνθηκών. Αντ ‘αυτού, ο αντιληπτός διαχωρισμός μεταξύ εργασίας και μη εργασίας εξαφανίστηκε σταθερά με την πάροδο του χρόνου, ενώ λίγοι από εμάς έδωσαν προσοχή. Ο κοινωνιολόγος Judy Wajcman υποστηρίζει ότι αυτή η νοοτροπία είναι ακόμη και την αναδιάρθρωση του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε το χρόνο, καθώς η Silicon Valley σχεδιάζει συσκευές και εφαρμογές που μας ωθούν όλους σε μια ατελείωτη αναζήτηση παραγωγικότητας και αυτοπειθαρχίας. Εκτός από τη δουλειά, οι τρόποι με τους οποίους διαβάζουμε βιβλία, παρακολουθούμε τηλεόραση, ασκούμεθα και διαλογιζόμαστε μπορούν τώρα να τοποθετηθούν κιβώτια σε κομμάτια μεγέθους εφαρμογής. Αυτή η κουλτούρα οδήγησε μερικούς απομακρυσμένους εργαζόμενους να βιώσουν προβλήματα ψυχικής υγείας και εξάντληση. Αντανακλώντας την εξάντλησή του, ένα μέλος των ψηφιακών νομάδων με το ψευδώνυμο JoeWendigo εξήγησε: 

“Δεν είχα την ιδέα του ελεύθερου χρόνου μέχρι που βρέθηκα να προγραμματίζω συναντήσεις τεσσάρων ωρών στο ημερολόγιό μου με τίτλο «downtime»(χρόνος ξεκούρασης). Είναι τρελό? Κοιτάζω πίσω αυτήν την περίοδο στη ζωή μου και αναρωτιέμαι γιατί χρειάστηκε τόσο πολύς χρόνος για την εξάντληση.” 

Επίλογος Πρώτου Μέρους 

Όλοι πρέπει να παρακολουθούμε αυτήν την επικίνδυνη τάση. Είναι σημαντικό να θέσουμε σαφή όρια μεταξύ της προσωπικής ζωής και της εργασίας και να μην ασκήσουμε πίεση στον εαυτό μας, ώστε να είμαστε διαθέσιμοι εκτός των ωρών εργασίας – ιδιαίτερα σε μια κρίση όπου πολλοί από εμάς θα χρειαστεί να υποστηρίξουμε την οικογένεια και τους φίλους μας. Τέλος, η απομακρυσμένη εργασία θα μπορούσε να γίνει μόνιμη για πολλούς ανθρώπους. Πολλές εταιρείες ενθάρρυναν το προσωπικό να εργαστεί αλλού για να μειώσει το κόστος γραφείου πριν από το ξέσπασμα, και αυτό πιθανότατα θα είναι πολύ πιο ελκυστικό για τις επιχειρήσεις που επιβιώνουν αυτής της κρίσης. Αναρωτιέται κανείς αν σε δέκα χρόνια θα κοιτάξουμε πίσω από τους απομακρυσμένους σταθμούς εργασίας μας και θα θυμόμαστε το 2020 ως το έτος που πήγαμε για τελευταία φορά στο γραφείο. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Η απομακρυσμένη εργασία πάντα ταλαντεύεται με την υπόσχεση της ελευθερίας, αλλά μπορεί να καταλήξει στο ακριβώς αντίθετο. Κακά τα ψέματα, η τηλεργασία πλην ελαχίστων εξαιρέσεων όπου οι ίδιες οι εταιρείες έχουν φροντίσει για αυτό μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εργασιακή σκλαβιά. Οι πλατφόρμες που την πλαισιώνουν είναι (συνήθως) φτιαγμένες να λειτουργούν 24 ώρες το 24ωρο και δεν μπορούν να περιμένουν κανέναν. Η αγορά τρέχει και ο χρόνος είναι χρήμα. Έτσι, όπως όλα τα πράγματα, όσο λειτουργεί ανεξέλεγκτο και χωρίς θεσπισμένους κανόνες είναι πιθανό να δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσο λύνει. Προσωπικά θεωρώ, ότι έχουμε να κάνουμε με άλλη μία χαρακτηριστική μορφή των νέων εργαλείων που μας προσφέρει ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος που ζούμε, τα οποία χωρίς την απαραίτητη προσοχή εύκολα γυρνούν ως μπούμερανγκ εις βάρος μας. 

Αλλά, όπως πάντα… Δεν πανικοβαλόμαστε, Δεν επηρεαζόμαστε από μαζικές εστίες παραπληροφόρησης, εξετάζουμε κάθε νέα τάση και φαινόμενο με νηφαλιότητα και κριτική σκέψη… Όποτε θα επιστρέψουμε για ένα δεύτερο μέρος, με περισσότερα στοιχεία και ανάλυση, καθώς η τηλεργασία απέκτησε απήχηση και στην χώρα μας, και μέσα στο καλοκαίρι αναμένεται να δούμε πως θα αξιοποιηθεί από τους εργοδότες, και πως θα εκτιμηθεί απο τους εργαζόμενους… 

2/6/2020

Β.Δ.