“Η τέχνη πρέπει να αφεθεί ελεύθερη – όχι επειδή είναι τέχνη, αλλά επειδή δεν γίνεται να φτιάχνεις νόμους για άγνωστα πράγματα”

Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι

Ο Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Μαγιακόφσκι, γεννημένος στις 19 Ιούλη του 1893 στη Γεωργία, είναι κάτι περισσότερο από ένας ποιητής. Είναι εργάτης της λέξης, αρχιτέκτονας του καινούργιου ανθρώπου και φλογερός υπηρέτης της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Η επανάσταση και ο έρωτας συνυφαίνονται στην ποίηση του Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι. Η επανάσταση δεν παρουσιάζεται μόνο ως πολιτικό καθήκον, αλλά και ως ερωτικό, ενώ έρωτας εμφανίζεται συχνά ως μια μορφή αντίστασης και επανάστασης ενάντια στις κοινωνικές συμβάσεις. Η αντίθεση αυτών των δύο θεμάτων, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο ο Μαγιακόφσκι τα έχει συμπλέξει στην ποίησή του καθιστά το έργου του μοναδικό και διαχρονικό. Παρά το γεγονός ότι το συγγραφικό έργο του Μαγιακόφσκι τοποθετείται στον προηγούμενο αιώνα, αναφέρεται σε θέματα που μαστίζουν την κοινωνία μέχρι σήμερα, όπως είναι η αδικία και η ανάγκη για κοινωνική αλλαγή.

Η πρώτη του ποιητική συλλογή τιτλοφορείται Εγώ. Είναι ο ήρωας της πρώτης του συλλογής, του πρώτου του θεατρικού αλλά και της τελευταίας του ποιητικής συλλογής.

Όμως ο Μαγιακόφσκι δεν περιορίζεται στενά στην ατομική ύπαρξή του. Αναρίθμητες είναι οι ψυχές του: αιώνια εξεγερμένος, ερωτευμένος, επαναστάτης, χλευαστής του μικροαστισμού, επικριτής της γραφειοκρατίας.

Ποιητής, ζωγράφος, σκιτσογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός, θεωρητικός της τέχνης συμπύκνωσε το παράδειγμα ενός ανθρώπου που αφιέρωσε όλο του το έργο στην επανάσταση.

Τα ποιήματά του, δομημένα με συνεχείς διασκελισμούς, θαρρείς και συμβαδίζουν με έναν συνεχή καλπασμό, μια ορμητική πορεία που πολιορκεί και εκπορθεί κάθε θέμα του.

Έντονος, λυρικός –καθώς τα προσωπικά του συναισθήματα είναι παρόντα σε κάθε του ποίημα– απλώνει τα θέματά του παντού. Ο έρωτας, η επανάσταση, ο πόλεμος κι η ειρήνη, τα μικρά γεγονότα της καθημερινής ζωής γίνονται τα θέματά του. Οι λέξεις, οι στίχοι του συμβαδίζουν με τους ήχους της ανθρώπινης ανάσας, του έρωτα, του θροΐσματος των δέντρων που καλλιεργεί ή θαυμάζει, των εργαλείων και των μηχανών της εργασίας του. 

«Εσείς/ ένα σκοπό νυχτερινό/ θα μπορούσατε/να παίξετε / σ’ έναν αυλό υπό υδροσωλήνα;» ( μετ. Γ. Μολέσκης)

Η οπτική του προκλητική, ανατρεπτική, «ετοιμοπόλεμη». Οι λέξεις του μοιάζουν με γροθιές που χτυπάνε την καθημερινή μετριότητα. Από τα πρώτα του ποιήματα κιόλας δίνει τα πρώτα του «χαστούκια» στο «γούστο του κοινού»:

Τη σκέψη σας,/ που ονειροπολεί σε πλαδαρό μυαλό/σαν κοιλαράς λακές σε λιγδιασμένο καναπέ,/ θα την τρίβω πάνω σ’ ένα κομμάτι της καρδιάς μου ματωμένο/
χλευάζοντας ως να χορτάσω, αγροίκος και φαρμακερός. (Σύννεφο με παντελόνια, μετ. Γ. Μολέσκης)

Έγινε η φωνή της επανάστασης αλλά και έδωσε φωνή σε εκείνους που ως τότε είχαν καταδικαστεί να σιωπούν, να ακούνε μόνο διαταγές, να πεθαίνουν χωρίς καμιά διαμαρτυρία: Άνθρωποι!/ Αγαπημένοι/ μη αγαπημένοι,/γνωστοί/άγνωστοι,/μέσα από τις πύλες τούτες /σε πλατιά πομπή/περάστε./Κι αυτός,/ελεύθερος,/αυτός για τον οποίο φωνάζω εγώ,/ο άνθρωπος —/έρχεται,/πιστέψτε με,/πιστέψτε! (Ο πόλεμος και η οικουμένη, Μέρος V , μετ. Γ. Μολέσκης).

Η ποίηση ήταν γι’ αυτόν μια πράξη απελευθέρωσης με τον ίδιο τρόπο που ήταν –ή προσδοκούσε να είναι– η επανάσταση. Ήταν και προσδοκούσε να είναι οργανικό στοιχείο της καθημερινής ζωής. Έγραφε: «Η Κομμούνα είναι ένας τόπος απ’ όπου οι γραφειοκράτες θα έχουν σαρωθεί κι όπου θα υπάρχουν πολλοί στίχοι και τραγούδια».

Και ως ένας από τους ιδρυτές του περιοδικού ΛΕΦ (“Левый фронт искусств”), του Αριστερού Μετώπου Τέχνης, που συσπείρωνε τους καλλιτέχνες της ρωσικής πρωτοπορίας, δήλωνε: «Εμείς οι λιεφ δεν είπαμε ποτέ πως είμαστε οι μοναδικοί κάτοχοι των μυστικών της ποιητικής δημιουργίας. Αλλά είμαστε οι μόνοι που θέλουμε να ανακαλύψουμε αυτά τα μυστικά, οι μόνοι που δεν χρειαζόμαστε έναν καλλιτεχνικό-θρησκευτικό θαυμασμό για να στοχαστούμε κατόπι».

Μισώ/ κάθε λογής νεκρίλα πάντα/ Λατρεύω/ κάθε λογής ζωή! (Ιωβηλαίο, μετ. Γιάννης Ρίτσος)

Ο ποιητής δεν χαρίστηκε σε στρεβλώσεις των επαναστατικών ιδεών. Το θέμα της γραφειοκρατίας τον απασχόλησε έντονα και στα θεατρικά του έργα Ο Κοριός, το Μυστήριο Μπούφο και Το χαμάμ. Με χιούμορ, ειρωνεία και στοιχεία που θυμίζουν το «θεάτρου του παράλογου» και της επιστημονικής φαντασίας, επικρίνει πρακτικές της σοβιετικής εξουσίας που διαλύουν την ελευθερία, την πρωτοβουλία, τη δημιουργικότητα και καταπιέζουν ανθρώπινα συναισθήματα όπως ο έρωτας και η φιλία. «Το υλικό που επεξεργάστηκα και πέρασα στην κωμωδία αυτή, προέρχεται από ένα βουνό στοιχείων για τους μικροαστούς. Αυτό το υλικό το μάζεψα απ’ όλες τις μεριές, τον καιρό που δούλευα στον τύπο, στη δημοσιογραφία και κύρια στην Κομσομόλσκαγια Πράβντα» έγραφε για το Χαμάμ (1929).

Κι αυτή του την κριτική, ο Μαγιακόφσκι την πλήρωσε. Όταν η επανάσταση έγινε «κατάσταση», έφαγε όπως ο Κρόνος τα καλύτερα παιδιά της. Φοβήθηκε τις ίδιες της τις επαγγελίες, έχασε την ψυχή της και η ποίηση έπαψε κι αυτή να την εμψυχώνει.

Μονάχος μου θα πω/ και για την εποχή μου/ και για τον εαυτό μου/ -άστα συ. (Επίκαιροι Αμίλητοι, μετ. Γ. Ρίτσος)

Ο Μαγιακόφσκι προτού επιλέξει τον τρόπο του θανάτου του είχε γράψει σε αρκετά ποιήματά του γι’ αυτόν. Μίλησε γι’ αυτόν όπως τραγούδησε τον κομμουνισμό, τον Λένιν, τους εργάτες, τον έρωτα, τους ποιητές, την ειρήνη, το τραμ, τις μηχανές, τον ηλεκτρισμό, την ομορφιά και τα αντιπαράθεσε στα όσα τα εξαθλιώνουν. Όπως έγραφε λίγο πριν πεθάνει, η σφαίρα με την οποία θα έδινε τέρμα στη ζωή του θα είναι η «ίδια σφαίρα που τραυμάτισε στη μάχη τον μπολσεβίκο εργάτη», που «έκανε σκόνη τον καθωσπρεπισμό», τους «ανθρωπάκηδες», την «άγνοια» και την «οσφυοκαμψία» τους. Ήξερε τους «σεισμούς που θα προκαλέσει η αποδημία του» και τις «1917 αναταράξεις που θα φέρει στο σκεβρωμένο τους σαρκίο».

Όμως ήξερε και πως:

«Για πάντα στη μνήμη/ των φτωχών, των εξαθλιωμένων/ εγώ, ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι/ αιώνιος θα μείνω/ χέρι με χέρι/ στο αίμα βαφτισμένος/ της Προδομένης Επανάστασης/ μακάριος θα υψωθώ/ πάνω από την ποίηση/ και τις κυβερνήσεις”.