Η απόλυτη Συνάντηση Κορυφής
Πώς θα έβλεπαν την οικονομική κρίση οι πιο διάσημοι οικονομολόγοι του 19ου και του 20ου αιώνα;
Μεταξύ σοβαρού και αστείου, ο Larry Elliott (οικονομικός συντάκτης της βρετανικής εφημερίδας Guardian) επιχείρησε να δημιουργήσει ένα φανταστικό πάνελ ανάμεσα σε κορυφαίους του παρελθόντος, με συντονίστρια την…διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ.
Τοποθέτησε στο ίδιο τραπέζι τον Γερμανό θεμελιωτή του κομμουνισμού και συγγραφέα του «Κεφαλαίου» Καρλ Μαρξ (1818 – 1883), τον Βρετανό υπέρμαχο της ανάπτυξης με ελεγχόμενο κρατικό παρεμβατισμό Τζον Μέιναρντ Κέινς (1883 – 1946), τον Αμερικανό θιασώτη του αχαλίνωτου νεοφιλελευθερισμού, ιδρυτή της λεγόμενης «Σχολής του Σικάγο» Μίλτον Φρίντμαν (1912 – 2006) και τον Γερμανό οπαδό της ανθρώπινης κλίμακας στην οικονομία και συγγραφέα του «Το μικρό είναι όμορφο», Ερνστ Φρίντριχ Σουμάχερ (1911-1977).
Η Λαγκάρντ ξεκινά τη συζήτηση, με μια παρουσίαση, που στο επίκεντρο της έχει την φράση του Μάριο Ντράγκι, «θα κάνουμε ό,τι χρειαστεί» για τη διάσωση του ευρώ. Αμέσως μετά, απευθύνει το λόγο στον Μαρξ.
Ιδού τα αποτελέσματα της χορταστικής «κουβέντας» ανάμεσά τους:
ΜΑΡΞ: Η καπιταλιστική τάξη πέρασε τις τελευταίες ημέρες γκρινιάζοντας για την ανεργία και για την έλλειψη ζήτησης των προϊόντων της. Αυτό που όλοι αυτοί φαίνονται ανίκανοι να αναγνωρίσουν είναι πως τα παραπάνω είναι αναπόφευκτα σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Υπάρχει μια τάση προς την υπερεπένδυση και την υπερπαραγωγή, καθώς και μια παράλληλη πτώση στα ποσοστά κέρδους την οποία, όπως συνηθίζεται, οι εργοδότες προσπαθούν να αντισταθμίσουν περικόπτοντας τους μισθούς και δημιουργώντας μια εφεδρική στρατιά εργασίας αποτελούμενη από ανέργους και υποαπασχολούμενους. Γι’ αυτό υπάρχουν περισσότεροι από 200 εκατ. άνεργοι στον κόσμο και μια τάση προς μεγαλύτερη ανισότητα. Είναι πιθανό να υπάρξει μια κάποια απλή βελτίωση , αλλά και πάλι θα μιλάμε για μια πρόσκαιρη ανάπαυλα.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Αυτή είναι μια μάλλον ζοφερή ανάλυση, Καρλ. Οι μισθοί αυξάνονται με ρυθμούς αρκετά γρήγορους σε κάποια μέρη του κόσμου, όπως για παράδειγμα στην Κίνα. Ωστόσο, θα συμφωνούσα πως η ανισότητα συνιστά απειλή. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα του ίδιου του ΔΝΤ, η ανισότητα συνδέεται με την οικονομική αστάθεια.ΜΑΡΞ: Όντως οι αναδυόμενες αγορές αναπτύσσονται με ταχείς ρυθμούς, αλλά κι αυτοί εν καιρώ θα αντιμετωπίσουν τα ίδια προβλήματα, καθώς επηρεάζονται από τις ίδιες δυνάμεις.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ (απευθύνεται στον Κέινς) : Μέιναρντ, θεωρείς ότι τα πράγματα είναι τόσο ζοφερά όσο τα παρουσιάζει ο Καρλ;
ΚΕΪΝΣ: Όχι, εγώ διαφωνώ. Πιστεύω πως το πρόβλημα είναι μεν σοβαρό αλλά μπορεί να επιλυθεί. Την τελευταία φορά που εμείς αντιμετωπίσαμε παρόμοια κρίση, απαντήσαμε με επιθετική χαλαρότητα της νομισματικής μας πολιτικής, μειώνοντας τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα επιτόκια. Στις ΗΠΑ, ο φίλος μου ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούσβελτ, υποστήριξε μια νομοθεσία που θα επέτρεπε την οργάνωση των εργατών σε συνδικάτα και την κερδοφορία για τις επιχειρήσεις. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η διεθνής κοινότητα ίδρυσε το ΔΝΤ προκειμένου να εξισορροπήσει την ανισορροπία των πληρωμών, να αποτρέψει τους νομισματικούς πολέμους που θα ξεκινούσαν λόγω της στρατηγικής «beggar-thy-neighbor» (η «εξαγωγή της κρίσης στον γείτονα») και να ελέγχει τη μετακίνηση του κεφαλαίου. Όμως ξεχάσαμε όλα αυτά τα μαθήματα. Σήμερα η ισορροπία μεταξύ δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής είναι λανθασμένη, οι νομισματικοί πόλεμοι συνεχίζονται και ο οικονομικός τομέας παραμένει χωρίς μεταρρυθμίσεις. Τα οικονομικά δείχνουν κολλημένα στο παρελθόν, λες και οι φυσικοί νόμοι δεν άλλαξαν στο κόσμο απ’ την εποχή του Κέπλερ.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: (απευθύνεται στον Φρίντμαν): Εσύ, Μίλτον, διαφωνείς με αυτό που λέει ο Μέιναρντ;
ΦΡΙΝΤΜΑΝ: Κάποιοι από τους φίλους μου της αυστριακής σχολής των οικονομικών θα προτιμούσαν να μείνουν άπραγοι με την ελπίδα να καθαρίσει το σύστημα. Ωστόσο, εγώ δεν θα έκανα το ίδιο. Σε αντίθεση με τον Μέιναρντ, εγώ δεν θα υποστήριζα μέτρα που θα αύξαναν την διαπραγματευτική ισχύ των συνδικάτων,ενώ ουδέποτε είδα με καλό μάτι τα δημόσια έργα ως απάντηση στην ύφεση. Αλλά σίγουρα θα υποστήριζα αυτό που προσπαθεί να κάνει τώρα ο Μπεν Μπερνάνκι [πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ] με την αμερικανική νομισματική πολιτική και θα προωθούσα, αν μπορούσα, ακόμη πιο δραστικά μέτρα. Όπως για παράδειγμα μια νομισματική πολιτική που θα είχε στόχο την ονομαστική παραγωγή, δηλαδή την αύξηση του οικονομικού μεγέθους που δεν μπορεί να προσαρμοστεί στον πληθωρισμό. Αν η αύξηση αυτή είναι τόσο υψηλή, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να σκληρύνουν την πολιτική τους. Αν όμως είναι χαμηλή, θα πρέπει να την χαλαρώσουν. Σε ακραίες περιστάσεις, θα επέτρεπα τακτικές που θολώνουν την διάκριση ανάμεσα στη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική. Εγώ αυτό εννοώ λέγοντας πως θα έπρεπε να «πέσουν λεφτά στην οικονομία από ελικόπτερο».
ΛΑΓΚΑΡΝΤ (δίνει τον λόγο στον Σουμάχερ): Φριτζ, κάθεσαι τόση ώρα υπομονετικά και ακούς τους υπόλοιπους. Εσύ πώς βλέπεις την κατάσταση στον κόσμο;
ΣΟΥΜΑΧΕΡ: Είμαι ιδιαιτέρως ενοχλημένος από την τροπή που έχει πάρει η κουβέντα. Διαπιστώνω πως υπάρχει μια εμμονή στην ανάπτυξη με κάθε κόστος, ανεξάρτητα από τους κινδύνους για το περιβάλλον. Η κλιματική αλλαγή δεν θίχτηκε σχεδόν καθόλου ως θέμα , κι αυτό παρά τα ακραία καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών. Είναι τρομακτικό το γεγονός πως κανείς δεν ασχολήθηκε με την υπερθέρμανση του πλανήτη και σχεδόν εγκληματικό το γεγονός πως οι κυβερνήσεις έχουν αμελήσει να τονώσουν τις πράσινες επενδύσεις με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια. Όπως έχει συμβεί άλλωστε και στο παρελθόν, η ύφεση έχει εκτοπίσει τα οικολογικά ζητήματα από τα σημαντικά θέματα της πολιτικής ατζέντας. Τις καλές εποχές, οι πολιτικοί ισχυρίζονται πως είναι υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά οι εν λόγω υποσχέσεις ξεχνιούνται με το που η ανεργία αρχίζει να ανεβαίνει. Τότε όλα επιστρέφουν σε μια λογική «business as usual»: κατασκευάστε νέους δρόμους, επεκτείνετε τα αεροδρόμια, κόψτε τους φόρους για να τονώσετε την κατανάλωση. Κι όλα αυτά ενώ οι επιστήμονες προειδοποιούν πως οι παγκόσμιες θερμοκρασίες πρόκειται, υπό τις παρούσες πολιτικές, να αυξηθούν αρκετούς βαθμούς πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα. Μιλάμε για τρελάδικο.ΛΑΓΚΑΡΝΤ (απευθύνεται στον Κέινς) : Μέιναρντ, εσύ τι λες γι’ αυτά;
ΚΕΪΝΣ: Συμφωνώ απολύτως. Αν ήμουν ο Ρούσβελτ, θα καλούσα για ένα νέο Πράσινο New Deal (η «Νέα Συμφωνία» το 1932). Δεν μπορώ να φανταστώ έναν κόσμο χωρίς ανάπτυξη, αλλά όπως λέει ο Φριτζ, χρειαζόμαστε επειγόντως μια πιο καθαρή και πιο έξυπνη ανάπτυξη. Γιατί αν συνεχίσουμε με αυτόν τον τρόπο, η επόμενη γενιά θα είναι «ψημένη, τσουρουφλισμένη και καμένη».
ΣΟΥΜΑΧΕΡ: Δεν θα μπορούσα να το έχω εκφράσει καλύτερα ο ίδιος.