Έτσι αντίκρισε τον θάνατο ο Νίκος Μπελογιάννης. Κατάματα…

Σε ένα συγκλονιστικό ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Προοδευτική Αλλαγή» την επόμενη μέρα της εκτέλεσης του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του (Δημήτρη Μπάτση, Νίκο Καλούμενο και Ηλία Αργυριάδη), ο δημοσιογράφος Γιώργος Κορωναίος, περιγράφει τις τελευταίες στιγμές:

«Ο υπαρχιφύλαξ, διαταχθείς υπό του διευθυντού του, μετέβη αμέσως εις την πτέρυγαν όπου ευρίσκοντο τα κελιά των 8 μελλοθανάτων και εισήλθεν πρώτον εις το υπ’ αριθμ. 2 απομονωτήριον, εις το οποίο εκρατούντο οι Μπελογιάννης, Λαζαρίδης και Μπάτσης. Πλησιάζει τον Μπελογιάννη.

“Νίκο σήκω”

Ατάραχος ο Μπελογιάννης σηκώνεται και λέει:

“Πάμε για καθαρό αέρα;”

“Ναι, του απαντά, σας πάνε για εκτέλεση” (…)»

Την ίδια μέρα που εκτέλεσαν τον Μπελογιάννη, ο Γιάννης Ρίτσος, εξόριστος στον Αϊ – Στράτη, στο ποίημά του «Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟ ΓΑΡΥΦΑΛΛΟ», γράφει:

«Ο Μπελογιάννης μας έμαθε άλλη μια φορά πώς να ζούμε και πώς να πεθαίνουμε./ Μ’ ένα γαρύφαλλο ξεκλείδωσε όλη την αθανασία./ Μ’ ένα χαμόγελο έλαμψε τον κόσμο για να μη νυχτώσει (…)». 

Το έγκλημα που έκανε ο Νίκος Μπελογιάννης ήταν ότι υπήρξε κομμουνιστής κι αυτό δεν μπορούσαν να του το συγχωρέσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διεθνιστή ο ίδιος, ενός πραγματικού πατριώτη που πάλευε και με το όπλο παρά πόδα, αλλά και με την ίδια του την πένα και το κοφτερό του το μυαλό για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες στον τόπο μας.

Έγγραφο της ασφάλειας τον Μάιο του 1950 αναφέρει πως ο Μπελογιάννης είναι άνθρωπος «ευρείας μαρξιστικής και εγκυκλοπαιδικής μορφώσεως ως και δεινός χειριστής του λόγου και της γραφίδος».

Δίδαξε θάρρος, ειλικρίνεια, τιμιότητα, λεβεντιά και αυτοθυσία, με τον τρόπο που ξέρουν να διδάσκουν μόνο εκείνοι που έχουν ταχθεί με όλη τους την καρδιά στην υπεράσπιση των συνανθρώπων τους, που αντιπαλεύουν την κοινωνική αδικία και μπαίνουν μπροστάρηδες για τη δημιουργία ενός κόσμου χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Η δίκη και η εκτέλεση του Μπελογιάννη συνέβησαν την περίοδο που ο τότε γηραιός πρωθυπουργός, στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας (ο «μαύρος καβαλάρης»), επιχειρούσε να επιβάλει πολιτική εθνικής συμφιλίωσης. Στο πρόγραμμά του ήταν η απελευθέρωση των εκτοπισμένων και των πολιτικών κρατουμένων και ενδεχομένως ακόμα και η νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Η ενεργοποίηση όμως του νόμου περί κατασκοπείας και η καταδίκη του Μπελογιάννη ώθησαν τα πράγματα στα άκρα, αποκαλύπτοντας έτσι ότι η όλη υπόθεση υποκινήθηκε από ανώτερους αξιωματικούς του ΙΔΕΑ, προκειμένου να τορπιλιστεί η πολιτική Πλαστήρα.

Ο ίδιος ο Πλαστήρας φέρεται να ήταν αντίθετος στις εκτελέσεις, όμως ήταν μόνος και ασθενής, (οι άλλοι δύο πολιτικοί αρχηγοί του «Κέντρου», Σοφοκλής Βενιζέλος και Γεώργιος Παπανδρέου, τάχθηκαν υπέρ των εκτελέσεων, γεγονός που στιγμάτισε τις σχέσεις τους με την Αριστερά. Επίσημα όμως, ο Πλαστήρας, διέψευσε ότι δεν ήταν κύριος της κατάστασης και ότι οι εκτελέσεις έγιναν χωρίς την έγκρισή του. Η εκτέλεση Μπελογιάννη κατάφερε πλήγμα στην αξιοπιστία της κεντρώας κυβέρνησης, η οποία σε ένα από τα βασικά της συνθήματα, την ειρήνευση, φάνηκε ανακόλουθη.

Πολύ σημαντικό στοιχείο για την δίκη του είναι ότι ο Μπελογιάννης κατάφερε να την μεταστρέψει σε δίκη ενάντια των κατηγόρων του, με την ιστορική του απολογία.

«Νομίζω ότι ο πατριωτισμός ενός κόμματος ή και ατόμων ακόμα κρίνεται όταν κινδυνεύουν η ανεξαρτησία, η ελευθερία και ακεραιότητα της πατρίδας μας. Εκεί βρίσκεται η λυδία λίθος, αυτό είναι το κριτήριο για τον πατριωτισμό ενός κόμματος. Και αν θελήσει κανείς με τέτοια κριτήρια να κρίνει το ΚΚΕ, θα δει ότι δεν είναι κόμμα προδοτικό αλλά αντίθετα είναι καθαρά ελληνικό και πατριωτικό. […] Ένα δεύτερο κριτήριο για το εάν είμαστε προδότες είναι αυτό: αν ήμασταν προδότες στο τέλος δεν θα είχαμε καμιά επιρροή στον λαό και θα παύαμε να υπάρχουμε σαν κόμμα και σαν οργάνωση ενώ το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει. […] Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητά της και ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για τον σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας», είπε, μεταξύ άλλων, στην «απολογία» του ο Νίκος Μπελογιάννης, στη δεύτερη δίκη του, το Φεβρουάριο του 1952, στο Α΄ Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΟΥ Π.Γ. ΤΗΣ Κ.Ε. ΤΟΥ Κ.Κ.Ε. ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΗ (30/3/1952)

*Αναδημοσίευση από εφημερίδα “ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ”, Τρίτη 1/4/1952, σελ. 1, αρ.φυλ. 551 (Καθημερινή εφημερίδα των προσφύγων απ’ την Ελλάδα)

Οι δήμιοι Πλαστήρας – Βενιζέλος, εκτελώντας την ανθρωποσφαγική διαταγή του Πιουριφόϋ, προχώρησαν στο έγκλημα. Σήμερα, στις 4 το πρωί εκτέλεσαν στο Γουδί, το μεγάλο ήρωα του λαού της Ελλάδας και της Παγκόσμιας Στρατιάς της Ειρήνης, τον σ. Ν. Μπελογιάννη. Στο πρόσωπο του Μπελογιάννη το ΚΚΕ και ο Λαός της Ελλάδας έχασε έναν απ’ τους ηγέτες του και η φιλειρηνική ανθρωπότητα έναν αητό αήττητο σημαιοφόρο της. Η εκτέλεση του Μπελογιάννη αποτελεί μια άνανδρη γκαγκστερική δολοφονία.
Μια άτιμη συναλλαγή ανάμεσα στους δήμιους Πλαστήρα – Βενιζέλο και στον γκαουλάϊτερ Πιουριφόϋ. Σαν γνήσιοι γκάγκστερ άρπαξαν τον Μπελογιάννη απτό κελί των μελλοθανάτων των φυλακών Καλλιθέας στις 3 μετά τα μεσάνυχτα και πριν ανατείλει ο ήλιος, όπως ορίζει ο νόμος τους, τον εκτέλεσαν χρησιμοποιώντας για φως τους προβολείς των αυτοκινήτων. Εκτέλεσαν κρυφά στα σκοτεινά οι δολοφόνοι το έργο τους γιατί έτρεμαν οι άνανδροι την παλλαϊκή οργή της Ελλάδας και εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων καλής θέλησης σ’ όλο τον κόσμο. Οι δήμιοι Πλαστήρας – Βενιζέλος σαν απαίσιοι έμποροι του αίματος παζάρεψαν με τον Πιουριφόϋ το κεφάλι του Μπελογιάννη για προσωρινή παραμονή των κομμάτων τους στην κυβέρνηση. «Πάρε στο πιάτο το κεφάλι του Μπελογιάννη και κράτησε μας για κυβέρνηση μια και μείς σε υπηρετούμε καλλίτερα κι’ από τον Παπάγο». Είναι ζήτημα αν υπάρχει δεύτερο παράδειγμα τέτοιας κατάπτωσης, τόσο άτιμης συναλλαγής.

Μετά τη δολοφονία του Νίκου Μπελογιάννη, ο σπουδαίος γάλλος ποιητής, Πωλ Ελυάρ, έγραψε: «Ο Μπελογιάννης είναι νεκρός. Δε θυσίασε τίποτα απ’ την τιμή και την ελπίδα μας για ένα αύριο φωτεινό. Χαμογελούσε…»

Το διάσημο σκίτσο του Πικάσο, που στην άκρη του μένει ανοιχτό, έκανε τον γύρο του κόσμου και μνημονεύεται μέχρι και σήμερα. Όταν τον είχαν ρωτήσει γιατί δεν το έκλεισε, είχε πει: «Έναν τόσο μεγάλο άνθρωπο δεν μπορείς να τον κλείσεις σε ένα πορτρέτο»…

Πέρα από το διάσημο σκίτσο του Πικάσσο, σπουδαίος είναι και ο πίνακας του Peter de Francia. Ο αντιφασίστας διανοούμενος Peter de Francia το 1953 ξεκινά την προσωπική του «Γκουέρνικα», έναν από τους μεγαλύτερους πίνακές του, εμπνευσμένο από την πολύκροτη θυσία του ανθρώπου με το γαρίφαλο, η οποία τάραξε τη δημοκρατική Ευρώπη. «Η εκτέλεση του Μπελογιάννη», όπως ονομάζεται ο πίνακας του καλλιτέχνη, είναι μία μνημειακή, γεμάτη ένταση και δύναμη, σύνθεση. Το μακρόστενο σχήμα της (3Χ1.50μέτρα) τονίζει την επική αφήγηση.

Ο Peter de Francia, στην «Εκτέλεση του Μπελογιάννη», δεν εικονογραφεί. Σχολιάζει και καταγγέλλει, μετατρέποντας την επιφάνεια του πίνακα σε συγκλονιστική μαρτυρία. Συνθέτει μία τριπλή αποκαθήλωση, στην οποία, τα τρία νεκρά σώματα εξέρχονται από τη φυσιολογική τους κατάσταση και λειτουργούν ως σύμβολα – κραυγή διαμαρτυρίας ενάντια στην αδικία, στα βασανιστήρια, στις εκτελέσεις.

Επιπροσθέτως πρέπει να αναφερθούν, η ποιητική συλλογή του Γιάννη Ρίτσου, «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» (1952), το ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ, «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» (1952), καθώς και το ποίημα του Κώστα Βάρναλη, «Στους Μπελογιάννηδες» από την ποιητική συλλογή Ελεύθερος κόσμος (1965).Αλλά και τα αξιοπρόσεκτα τραγούδια των Β. Παπακωνσταντίνου, «Πόρτο Ρίκο», Μαρίας Δημητριάδη, «Ο Μπελογιάννης Ζει», Τζίμη Πανούση, «Ο Μπελογιάννης Ζει».

Όπως, επίσης, η ταινία του Νίκου Τζίμα, «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» (1980), καθώς και το συμφωνικό έργο, αφιερωμένο στην μνήμη του Νίκου Μπελογιάννη, του Αλέκου Ξένου, «Ο Διγενής δεν πέθανε».

Το τραγούδι στη διάρκεια της Χούντας

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τραγούδια για το Νίκο Μπελογιάννη, αλλά και το λιγότερο γνωστό, έχει τη δική του ιδιαίτερη αλλά και «κρυφή ιστορία». Το 1973, μέσα στη Χούντα, κυκλοφόρησε από τη Lyra ο δίσκος «Δεν περισσεύει υπομονή» των Αργύρη Κουνάδη και Βαγγέλη Γκούφα, που περιείχε εννέα τραγούδια, όλα πολιτικού περιεχομένου, τα οποία ερμήνευσαν οι Σωτηρία Μπέλλου, Σταύρος Πασπαράκης, η πρωτοεμφανιζόμενη τότε Ελένη Βιτάλη και χορωδία.

Ένα από τα τραγούδια του δίσκου αυτού, το «Άι γαρούφαλλό μου (Εις μνημόσυνον)», που ερμηνεύει η πρωτοεμφανιζόμενη, τότε, Ελένη Βιτάλη αναφερόταν στο Νίκο Μπελογιάννη, τον άνθρωπο με το γαρύφαλλο. Η πληροφορία αυτή αποκρύφτηκε, όπως συνέβαινε συχνά, προς αποφυγή της λογοκρισίας του τραγουδιού. Μια ακόμα πληροφορία, είναι, πως το συγκεκριμένο τραγούδι δεν ήταν στην πραγματικότητα σύνθεση του Αργύρη Κουνάδη, αλλά μια διασκευή του τραγουδιού του ισπανικού εμφυλίου, «Gallo rojo, gallo negro» («Κόκκινος κόκορας, μαύρος κόκορας»). Το τραγούδι έγραψε τη δεκαετία του ΄60 ο Ισπανός Chicho Sánchez Ferlosio και έγινε συνώνυμο του ισπανικού εμφυλίου, του Αντιδικτατορικού αγώνα και του Αναρχικού κινήματος.