* επιμέλεια στήλης  Χ.Κ.

Καλή η Τέχνη αλλά μόνο όταν δεν τραγουδάει για τη σωτηρία της ψυχής…

Η συζήτηση αν οι νέοι διαβάζουν, τι διαβάζουν και πώς διαβάζουν είναι παλιά. Επικαιροποιήθηκε με το φετινό θέμα στο μάθημα της Έκθεσης στις Πανελλαδικές.

«Ποια είναι η σχέση σας με την ανάγνωση βιβλίων και ποιος ο ρόλος της στη γενικότερη διαχείριση του προσωπικού σας χρόνου;» Κι αν το ερώτημα απευθυνόταν στην κοινωνία και ζητούσε απαντήσεις από μερικά εκατομμύρια Ελληνες; Ποιες εκπλήξεις θα αποκαλύπτονταν, αν θέλαμε να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας;

Διαβάζουν, λοιπόν, οι νέοι σήμερα; Η σχέση των εφήβων με την τεχνολογία είναι πιο ισχυρή από ποτέ. Τα ποσταρίσματα στα κοινωνικά δίκτυα μικρή σχέση έχουν με την ποίηση, αν και η λογοτεχνία , ο κόσμος των εξωσχολικών βιβλίων, καταφέρνει και “τρυπώνει “ μέσα από μουσικές, γιορτές και πανηγύρια, ακόμη και μέσα από διαμαρτυρίες.

Από τα πρώτα του βήματα πάνω αυτήν την πλάση ο άνθρωπος έφτιαξε ποιήματα, ιστορίες με λέξεις, που μέσα σ αυτές, αναγνώριζε τον εαυτό του. Οι Έλληνες , είμαστε ένας λαός πολυγραφότατος. Αν κοιτάξουμε δίπλα μας, θ ανακαλύψουμε εκατοντάδες, μη πω χιλιάδες, βιβλία και ποιητικές συλλογές που εκδίδονται με την “ευγενική χορηγία” της οικογένειας και των φίλων του δημιουργού.

Πότε οι αναγνώστες ποιημάτων ήταν πολλοί; ΄Πάντα ήταν μια “αχόρταγη μειονότητα”, όπως εύστοχα γράφτηκε. Κτήμα μιας ομάδας, που όσο μικρή κι αν είναι, γίνεται όχημα για μια ολόκληρη κοινότητα. Πάνω του, εκείνο το τίποτα και το παν που εξισορροπεί τα βαριά φορτία της ζωής, επιβιώνει εντυπωσιακά στον χρόνο. «Η ποίηση ως θεμέλιος λόγος ενός λαού» (Οκτάβιο Πας).

Δεν είναι εύκολο μέσα στο κυνήγι της καθημερινότητας, στην εποχή της στιγμιαίας επικοινωνίας , όπου η προσοχή μας διασπάται με τα μύρια όσα, να καλλιεργηθεί η ανάγνωση.Η κατανόηση και η απόλαυση ενός κειμένου δεν είναι στιγμιαία. Απαιτεί χρόνο, απαιτεί παιδεία. Αναγνώστης δε γεννιέσαι. Γίνεσαι.

Κι έτσι ,λογικά κι αβίαστα, κυλάει η σκέψη μας ,στον δύσκολο ρόλο που έχει αναλάβει το Σχολείο, μαζί με την οικογένεια, τον ρόλο της εκπαίδευσης και της καλλιέργειας ανθρώπων.

Πως λογίζεται αυτή η καλλιέργεια όταν ,χρόνια τώρα, αντιλαμβανόμαστε και νομοθετούμε για την εκπαίδευση, έχοντας στο μυαλό μας τη βαθμοθηρία; Η αποστήθιση|παπαγαλία ως μέθοδος επιτυχίας. Δε διαβάζεις για να μάθεις αλλά για να περάσεις το μάθημα, τη τάξη, κ.ο.κ,. απαιτούμε όμως κριτική σκέψη, εμβάθυνση στην ύλη και σωστή αξιολόγηση από τους 17ρηδες όταν το εκπαιδευτικό σύστημα κινείται ανάμεσα στον διδακτισμό, στην υποκρισία και στην εξαντλητική επανάληψη.

Πώς λογίζεται, όμως, αυτή η καλλιέργεια από την πλευρά του υπουργείου Παιδείας, όταν το ίδιο αποκλείει από την εκπαιδευτική διαδικασία όλα τα μαθήματα που αφορούν στην Τέχνη; Γιατί τέχνη είναι και η Ποίηση, για την οποία οι έφηβοι έπρεπε να «καταθέσουν την προσωπική εμπειρία τους», σε περιορισμένο αριθμό λέξεων, και να «δικαιολογήσουν την όποια επιλογή τους» στην φετινή Έκθεση στις Πανελλαδικές;

Μετά την κατάργηση ειδικοτήτων, κλάδων, μαθημάτων, ανθρώπων στην Επαγγελματική Εκπαίδευση, ήρθε η ώρα της Τέχνης. Με ακαθόριστες, αψυχολόγητες διαδικασίες καταργείται κάθε μορφή Καλλιτεχνικού μαθήματος από τη Γενική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Ποια είναι αυτά; Ελεύθερο Σχέδιο, Γραμμικό Σχέδιο, Αρχιτεκτονικό Σχέδιο, Ιστορία Τέχνης και Εικαστικά -μάθημα που έχει ήδη καταργηθεί. Και Μουσική; εξοριστέα. Και δώστε και μια ώρα στην Κοινωνιολογία, έτσι για ξεκάρφωμα, και,ναι! πάρτε την από τη Φυσική.

Τι σχολείο είναι αυτό; και πού; στην Ελλάδα!

Πέρα από την καλλιέργεια, τη γνώση και την αισθητική που θα στερείται ο μαθητής του Γυμνασίου και του Λυκείου, -γιατί ο κλάδος των καλλιτεχνικών στο Δημοτικό παραμένει-,τα παιδιά του Λυκείου θα στερηθούν τη διδασκαλία Ελεύθερου και Γραμμικού σχεδίου, που περίμεναν πως και πως για να δουλέψουν το ταλέντο τους με την καθοδήγηση των καθηγητών τους και να είναι έτοιμα να εξεταστούν στις Πανελλαδικές.

Και όσοι επιμείνουν να δοκιμάσουν την τύχη τους στις πολυτεχνικές σχολές και εφ όσον υπάρχει η υποχρεωτική βάση του 10, πρέπει ή να πάνε σε ιδιωτικό σχολείο ή να κάνουν φροντιστήριο μια 3ετία. Κι έτσι έρχονται να επιβεβαιωθούν οι φόβοι για την απαξίωση του Δημόσιου σχολείου και ο ταξικός χαρακτήρας της Εκπαίδευσης. Έχεις ταλέντο αλλά είσαι φτωχός; Λυπούμαστε αλλά δεν θα μπορέσεις. Στην ουσία άλλωστε κάτι τέτοιο γίνεται. Με ποικίλους τρόπους, ήπιους ή βίαιους, το δημόσιο σχολείο αποδυναμώνεται. Υποβιβάζεται σε παραπαίδι, και σίγουρα δεν αρκούν τα λιγοστά Πρότυπα για να υποστηριχθεί ότι συμβαίνει το αντίθετο.

Και η αιτιολογία που δόθηκε γι αυτήν την απόφαση από τη κ.Κεραμέως, δηλ. η χαμηλή συμμετοχή μαθητών και η μεγάλη σποραδικότητα της διδασκαλίας, επιβεβαιώνει τους φόβους για την απαξίωση της δημόσιας παιδείας ,όταν το Υπουργείο λειτουργεί με “πελατειακή αντίληψη”, μιαν αντίληψη που αντανακλά τη γενικότερη κατάντια της εποχής που ζούμε.

Όλες σχεδόν οι πνευματικές, μη οικονομικές αξίες, πετιούνται στα σκουπίδια ή σώζονται με βάση τα κριτήρια του marketing. Φέρνεις πελάτες; Μια χαρά. Δε φέρνεις; Σε καταργώ, πετώντας σε στα σκουπίδια. Τα ίδια και στο χώρο της Επιστήμης, στο χώρο της Υγείας. Το αξιακό μας σύστημα καθορίζεται πλέον από managers ( μανατζαραίους, που λέει κι ο Γρηγόρης). Τα big data κρίνουν τι φέρνει κόσμο στην αγορά, πελάτες δηλαδή. Κι όσο ο μέσος καταναλωτής, ο μέσος απαίδευτος, παγκόσμιος άνθρωπος της εποχής είναι το αξιακό κριτήριο πλέον, ο ιδανικός καταναλωτής για τις αγορές του μέλλοντός μας, τόσο ο μορφωμένος, ο σκεπτόμενος νους, άρα και προβληματισμένος καταναλωτής ή “κακός “ πελάτης, θα εξοβελίζεται στο πυρ το εξώτερον.

Συν τοις άλλοις, τα νέα ωρολόγια προγράμματα αποστρατεύουν αιφνιδίως πολλούς ειδικευμένους εκπαιδευτικούς, που θα αδυνατούν πλέον να βρουν οργανική θέση. Άλλους πάλι, που βλέπουν να πετσοκόβονται οι ώρες διδασκαλίας του μαθήματός τους, τους μετατρέπουν σε νομάδες, αναγκάζοντάς τους να μετακινούνται ταχύτατα από γυμνασίου εις γυμνάσιον, για να καλύπτουν το υποχρεωτικό πεντάωρο. Και δεν έχουν δυστυχώς όλες οι πόλεις μας ωραίους ποδηλατόδρομους, όπως η Αθήνα, να πηγαίνουν ποδηλατώντας, όπως επισημάνθηκε από γνωστό αρθρογράφο.

Κι ενώ εδώ στη πατρίδα μας, στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας, Τέχνη και Παιδεία αντιμετωπίζονται με αρχές marketing , στη Νέα Ζηλανδία η κυβέρνηση μόλις ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να επενδύσει επιπλέον 4 εκατομμύρια δολάρια στην προώθηση και την πιο αποτελεσματική λειτουργία των καλλιτεχνικών μαθημάτων σε όλα τα σχολεία της χώρας – μία απόφαση της πρωθυπουργού Jacinda Adern, η οποία δήλωσε ότι με αυτή την κίνηση θέλει να εξασφαλίσει μόνιμη εργασία σε 300 καλλιτέχνες.

Το πρόγραμμα είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να φέρει σε επαφή έμπειρους, ενεργούς καλλιτέχνες με μαθητές προκειμένου να διδάξει στους τελευταίους νέους τρόπους για εκφράσουν τον εαυτό τους δημιουργικά δια μέσου της τέχνης, του χορού, του θεάτρου και της μουσικής.

Επιπλέον πρόσθεσε ότι αυτή η αλλαγή είναι εξαιρετικά σημαντική στην εποχή του κορονοϊού, κατά την οποία η τέχνη μοιάζει να δοκιμάζεται.

Για την ιστορία να πούμε πως τα επιπλέον τα 4 εκατομμύρια έρχονται να προστεθούν στα 175 που ξοδεύει ετησίως η κυβέρνηση στον καλλιτεχνικό τομέα της δημόσιας παιδείας.

Αξίζει να αναφερθούμε στο βιβλίο του Ιταλού ανθρωπιστή, φιλοσόφου και καθηγητή λογοτεχνίας Nuccio Ordine με τίτλο: Η χρησιμότητα των αχρήστων γνώσεων . Ο στοχαστής θεωρεί ότι τα σχολεία και τα πανεπιστήμια δεν μπορούν να μεταβληθούν σε επιχειρήσεις, και οι φοιτητές δεν μπορούν να θεωρούνται πελάτες. Παρακολουθούμε μια επικίνδυνη μεταμόρφωση, η οποία αντικατοπτρίζεται εύγλωττα και στην επιλογή των λέξεων γράφει ο Ordine: Ξέρετε ποιες είναι οι πρώτες δύο λέξεις με τις οποίες έρχονται αμέσως σε επαφή οι φοιτητές που εγγράφονται στο πανεπιστήμιο; Είναι οι όροι «πίστωση» και «οφειλή»! Η γλώσσα δεν είναι ποτέ ουδέτερη: πρόκειται για δύο λέξεις που έχουμε δανειστεί από το χώρο της οικονομίας και οι οποίες κυριαρχούν πλέον σε κάθε πτυχή της ζωής μας.

Σε τι άραγε χρησιμεύει να διαβάσεις την Οδύσσεια ή ένα ποίημα της Σαπφούς σημειώνει ο Ordine; Σε τι άραγε χρησιμεύει να μελετήσεις λατινικά και αρχαία ελληνικά; Σε τι άραγε χρησιμεύει να ακούσεις Μότσαρτ, να επισκεφτείς τον Παρθενώνα, να δεις το ηλιοβασίλεμα από τον μαγευτικό ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο; Σε τι χρησιμεύει να θαυμάσεις έναν πίνακα του Βαν Γκονγκ; Σ’ αυτές τις παράλογες ερωτήσεις είχε ήδη απαντήσει ο Αριστοτέλης στο έργο του «Μετά τα Φυσικά». Σε όποιον τον ρωτούσε σε τι χρησιμεύει η φιλοσοφία απαντούσε ότι η φιλοσοφία δεν χρησιμεύει, διότι δεν κάνει εκδούλευση, διότι δεν είναι στην υπηρεσία κανενός, διότι είναι μια επιστήμη αυθύπαρκτη που διδάσκει το δρόμο προς την Ελευθερία.

Η ιδέα ότι μπορεί να υπάρχει σχέση ανάμεσα στη μαθηματική επιστήμη και την αισθητική διαπερνά το σύνολο της ιστορίας του πνεύματος .Το Ινστιτούτο Ανωτέρων Μελετών στο Πρίνστον όπου βρέθηκαν ο Αινστάιν, ο Φον Νόιμαν,ο Βάιλ και πολλοί διάσημοι μαθηματικοί και φυσικοί επιστήμονες έχει χαρακτηριστεί «κήπος της Εδέμ» για τη μαθηματική έρευνα. Στο έμβλημα του ινστιτούτου απεικονίζονται δύο γυναικείες μορφές πιασμένες χέρι χέρι μπροστά από ένα δέντρο γεμάτο καρπούς. Η μία μορφή είναι γυμνή και αναπαριστά τη γυμνή αλήθεια, ενώ η άλλη είναι η ομορφιά, όπως αναγράφεται στο περιθώριο του εμβλήματος, και ο καρπός των δύο είναι η γνώση. Ο διάσημος μαθηματικός Γκ. Χ. Χάρντι, επισημαίνοντας τη σημασία της αισθητικής για τα μαθηματικά, αναφέρει ότι «[τα] μαθηματικά σχεδιάσματα, όπως και εκείνα ενός ζωγράφου ή ποιητή, πρέπει να είναι όμορφα… Η ομορφιά είναι το πρώτο κριτήριο: δεν υπάρχει μόνιμη θέση στον κόσμο γ ια άσχημα μαθηματικά».

Με την τρέχουσα αντίληψη του Υπουργείου Παιδείας για τα καλλιτεχνικά μαθήματα καλούμαστε να συγκρίνουμε τα πολιτισμικά αγαθά με το πετρέλαιο ή να αξιολογήσουμε μια εικαστική έκθεση με βάση τον αριθμό εισιτηρίων που έκοψε. Παραβλέπεται αυτή καθεαυτή η αξία της ομορφιάς, την λειτουργία που μπορεί να έχει η τέχνη στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της πολιτισμικής ανάπτυξης ενός λαού. Η μουσική, η ζωγραφική, η λογοτεχνία, οι ανθρωπιστικές επιστήμες συνδέονται με την κοινωνία της ισότητας, της ελευθερίας της έκφρασης και τελικά με την ίδια την έννοια της δημοκρατίας και την περιφρουρούν.

Η παιδεία όμως αρχίζει εκεί ακριβώς όπου σταματάει η εκπαίδευση. Κι αν το σχολείο δεν είναι και τόπος παιδείας, καλλιέργειας, αγωγής (ο όρος χρησιμοποιείται εδώ με την ακριβώς αντίθετη σημασία από την παιδονομική με την οποία τη χρησιμοποιεί το κοσμιότατο υπουργείο), αν δεν σε βοηθάει να γίνεις άλλος άνθρωπος από αυτόν που προοικονομεί η τάξη σου, η καταγωγή, η οικογενειακή σου περιουσία ή παράδοση, τότε περιττεύει συνολικά. Ή τουλάχιστον περιττεύει στη δημόσια μορφή του.

Σε ποιο μάθημα, κυρία υπουργέ, θα μάθει ο έφηβος για την ομορφιά, την αισθητική απόλαυση και τη δημιουργία; Ή μήπως οδεύουμε σε μια κοινωνία όπου η τέχνη, η ομορφιά και κάθε μορφή απόλαυσης επικυρήσσεται , απ’ τη στιγμή που αδυνατεί να μετατραπεί σε οικονομικό ισοδύναμο;