Μέσω της μελέτης των επιτοκίων δανεισμού και της επένδυσης, οι οικονομικοί επιστήμονες ενδιαφέρονται πάντα για το πώς φανταζόμαστε, σε κάθε παρούσα στιγμή, ποιο θα είναι το μέλλον. Η χρηματοοικονομική θεωρία συνεισφέρει σε αυτήν την πρόταση με τα χρηματοοικονομικά μαθηματικά και τη διαχρονική αξία του χρήματος

Στο άρθρο αυτό γίνεται αναφορά σε μια ιδιαίτερη προσέγγιση της Laurie Breban στην εφημερίδα Le Monde, Κυριακή – Δευτέρα 11-12 Ιουλίου, 2021, σελ. 30. Η συγγραφέας είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Εργαστήριο Φιλοσοφίας, ιστορίας και ανάλυσης των οικονομικών αναπαραστάσεων του Πανεπιστημίου Paris–I, Pantheon–Sorbonne.

Επένδυση, πίστωση και αντίληψη του χρόνου

Το θέμα του χρόνου καλύπτει ένα ολόκληρο πεδίο της οικονομίας που μελετά φαινόμενα με βάση τις ατομικές συμπεριφορές. Μέσω αυτού του θέματος, οι οικονομικοί επιστήμονες προσπαθούν να εξηγήσουν τον τρόπο με τον οποίο οι παράγοντες κατανέμουν τους πόρους τους με την πάροδο του χρόνου, μεταξύ κατανάλωσης και αποταμίευσης ή μεταξύ της τρέχουσας και της μελλοντικής κατανάλωσης.

Στα μικροοικονομικά μοντέλα, αυτή η αντίληψη παίρνει τη μορφή ενός περισσότερο ή λιγότερο ισχυρού βάρους που δίνεται στο παρόν σε σχέση με το μέλλον, δηλαδή η προτίμηση για το παρόν. Αυτή η προτίμηση θεωρείται σταθερή με την πάροδο του χρόνου: οι οικονομικοί παράγοντες αποταμιεύουν ικανοποιητικά, τη στιγμή που λαμβάνουν το εισόδημα τους, προβλέπουν το ποσό που θα βάλουν στην άκρη.

Στο σημείο αυτό η συγγραφέας αναφέρει ότι οι διάφορες έρευνες δείχνουν μια συστηματική παραβίαση αυτής της αναπαράστασης του χρόνου. Οι οικονομικοί παράγοντες θα είναι ασυνεπείς διαχρονικά. Στο παραπάνω παράδειγμα, οι παράγοντες αναβάλλουν συνεχώς την απόφασή τους να αποταμιεύσουν καταναλώνοντας αμέσως το εισόδημά τους, αρνούμενοι έτσι τους τόκους από το ποσό που είχαν αρχικά προγραμματίσει να αποταμιεύσουν. Η προτίμηση τους για το παρόν θα ήταν συνεπώς ασταθής.

Εναλλακτική προσέγγιση

Οι παραπάνω παρατηρήσεις οδήγησαν τους οικονομολόγους να στραφούν σε άλλα μοντέλα για να εξηγήσουν πώς οι άνθρωποι μπορούσαν να καταφέρουν να ξεπεράσουν την έλξη τους για το παρόν. Με βάση το βιβλίο του Adam Smith, θεωρία των ηθικών συναισθημάτων, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1759, ο διάσημος οικονομολόγος ασχολείται με το χρόνο και τις αντισταθμίσεις μέσω δύο θεμάτων: (1) συσσώρευση του κεφαλαίου και (2) αγορά της πίστωσης. Το απόθεμα κεφαλαίου ενός ατόμου ή ενός έθνους αυξάνεται όταν τα κεφάλαια για την πρόσληψη εργαζομένων και την παροχή των μέσων παραγωγής αυξάνονται. Αυτά τα κεφάλαια  τροφοδοτούνται από την αποταμίευση των ατόμων η οποία εξαρτάται από την αντιστάθμιση μεταξύ της κατανάλωσης του εισοδήματος (ο Smith την ονομάζει ευχαρίστηση για το παρόν) και ενός κέρδους για το μέλλον, το οποίο σχετίζεται με τη συσσώρευση του κεφαλαίου που δημιουργείται από την αποταμίευση. Ο Smith διακρίνει δύο τύπους ατόμων: τους «πλούσιους» που αφήνουν τον εαυτό τους να παρασυρθεί από το πάθος για τις απολαύσεις του σήμερα και τους «ολιγαρκείς» που αναγκάζονται να αποταμιεύσουν μεγάλο μέρος του σημερινού εισοδήματός τους για να αποκτήσουν κέρδος στο μέλλον. Δύο δυνατότητες προσφέρονται σε αυτούς τους τελευταίους: χρησιμοποιούν οι ίδιοι τα κεφάλαιά τους ή τα δανείζουν. Εδώ εμφανίζεται το τελευταίο θέμα της οικονομίας του Smith, σχετικό με το χρόνο, αυτό της αγοράς της πίστωσης. Ο Smith το περιγράφει ως ένα τόπο συνάντησης παραγόντων οι οποίοι έχουν μια ικανότητα χρηματοδότησης και άλλων που έχουν ανάγκη χρηματοδότησης. Είναι υπέρ της ρύθμισης της χρηματοπιστωτικής αγοράς με τον καθορισμό ενός μέγιστου νόμιμου επιτοκίου, αρκετά χαμηλό για να αποφευχθούν φαινόμενα κερδοσκοπίας. Ο καθορισμός αυτού του επιτοκίου θα καθιστούσε δυνατή την απομάκρυνση των «απρόσεκτων» επενδυτών από την αγορά προς όφελος των «σοφών» επενδυτών. Είτε πρόκειται για συσσώρευση κεφαλαίου είτε για τη χρηματοπιστωτική αγορά, η προβληματική είναι η ίδια: η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να απειληθεί από την αδυναμία ορισμένων παραγόντων να κυριαρχήσουν τα πάθη τους που τους οδηγούν να πριμοδοτούν με υπερβολικό βάρος το παρόν. Η ηθική φιλοσοφία του Adam Smith είναι η κυριαρχία των παθών και περιγράφεται ως η ικανότητα να παραιτηθεί κάποιος από ένα παρόν όφελος υπέρ ενός μεγαλύτερου μελλοντικού οφέλους.
Η ηθική του Smith προτείνει μια εναλλακτική προσέγγιση η οποία στηρίζεται στην πίεση που ασκείται από την κρίση των άλλων για τη συμπεριφορά μας.

Συμπερασματικά, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα κυριαρχούν τα πάθη τους και τη στάση τους απέναντι στο χρόνο. Ο Adam Smith, μέσω της μεταρρύθμισης της χρηματοπιστωτικής αγοράς, οδηγεί τους επιχειρηματίες να ενεργούν σαν το παρόν να μην αξίζει περισσότερο από το μέλλον και έτσι προσανατολίζονται στις επενδύσεις που είναι ευνοϊκότερες για την ανάπτυξη, διατηρώντας παράλληλα μια ισχυρή προτίμηση για το παρόν.