Ανάμεσα στις 18 Μάρτη του 1871 μέχρι τις 28 Μάη της ίδιας χρονιάς πραγματοποιήθηκε η εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας. Στις 26 Μάρτη το Παρίσι εξέλεξε καινούργιο δημοτικό συμβούλιο, με πρόεδρο τον Λουί Ογκίστ Μπλανκί (Louis Auguste Blanqui) που ήταν φυλακισμένος από την κυβέρνηση, και στις 28 Μάρτη ανακηρύχθηκε η Παρισινή Κομμούνα.

Η Κομμούνα του Παρισιού υπήρξε το πρώτο εργατικό κράτος στην ιστορία της ανθρωπότητας, η πρώτη «έφοδος στον ουρανό» όχι απλώς των υπάλληλων τάξεων, αλλά των ίδιων των άμεσων παραγωγών, αυτών που δημιουργούν τον πλούτο του κόσμου. 

Στις αναμνήσεις της η Λουίζα Μισέλ, που είχε ηρωική δράση στην Κομμούνα, γράφει: «Ο κόσμος ήθελε να τα αγκαλιάσει όλα μεμιάς – τις τέχνες, τις επιστήμες, τη λογοτεχνία, τις ανακαλύψεις. Η ζωή έβραζε. Όλοι βιάζονταν να ξεφύγουν από τον παλιό κόσμο».

Το προλεταριάτο του Παρισιού κράτησε για 72 μέρες την εξουσία. Ωστόσο το σύντομο αυτό διάστημα υλοποίησε ένα πλούσιο έργο και πήρε ιστορικές αποφάσεις. Κατάργησε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και τον τακτικό στρατό. Αντί αυτού δημιούργησε την Εθνοφρουρά. Θεσμοθετήθηκε ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους, εθνικοποίησε τα εκκλησιαστικά ακίνητα. Καθιέρωσε τη δημοσιότητα των συνεδριάσεών της, διόρισε επιτροπή για τη δημιουργία Ελεύθερων Πανεπιστημίων, κατάργησε ολοκληρωτικά τη δικαιοδοσία των επιχειρηματιών στους χώρους εργασίας, διόρισε επιτροπή για την αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης και καθιέρωσε δωρεάν παιδεία, κατάργησε την αστυνομία και την αντικατέστησε με την Πολιτοφυλακή. Το προλεταριάτο εφάρμοσε τον εκδημοκρατισμό του κοινωνικού καθεστώτος, κατάργησε τη γραφειοκρατία και αποφάσισε την εκλογή των δημοσίων υπαλλήλων από το λαό.

Κληροδότησε ζητήματα προς συζήτηση και άντληση εμπειρίας:

–          Τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην υπεράσπιση της πατρίδας και την υπεράσπιση των συμφερόντων της τάξης.

–          Τους όρους και τις προϋποθέσεις συγκρότησης της εργατικής – λαϊκής εξουσίας και της ρήξης με το αστικό – καπιταλιστικό καθεστώς και τις δομές του.

–          Την εκ των ων ουκ άνευ σπουδαιότητα της ύπαρξης και της σωστής λειτουργίας του συνειδητού συλλογικού επαναστατικού υποκειμένου, του κόμματος της εργατικής τάξης.

Η Κομμούνα γεννήθηκε αυθόρμητα. Κανένας δεν την είχε προετοιμάσει συνειδητά και σχεδιασμένα.Το Σεπτέμβριο του 1870 (στην έκκληση του γενικού συμβουλίου της Διεθνούς εξ αφορμής του γαλλοπρωσικού πολέμου) ο Μαρξ είχε προειδοποιήσει τους Γάλλους εργάτες και τους ηγέτες τους να μην ξεσηκωθούν πρόωρα και τους είχε τονίσει πως αυτό θα ήταν «μια τρέλα». Αλλά όταν το Μάρτη του 1871 η εξέγερση του προλεταριάτου στο Παρίσι ήταν πια γεγονός, ο Μαρξ την υποστήριξε με ενθουσιασμό. Σε ένα γράμμα που έστειλε στις 12 Απρίλη στον Γερμανό σοσιαλιστή Κούγκελμαν, μιλάει με ενθουσιασμό για τους κομμουνάρους που τους βλέπει σαν ανθρώπους που είναι έτοιμοι να «εκπορθήσουν τον ουρανό». Τι ευλυγισία, τι ιστορική πρωτοβουλία, τι αξιοσύνη για αυταπάρνηση έχουν αυτοί οι Παρισινοί!… σημειώνει ο Μαρξ. Η ιστορία δεν γνωρίζει ακόμη παράδειγμα παρόμοιου ηρωισμού!

Στην 40η επέτειο της Παρισινής Κομμούνας,το 1911,ο Λένιν σε ένα κείμενό του τονίζει : «..η υπόθεση της Κομμούνας είναι υπόθεση της κοινωνικής επανάστασης, υπόθεση της ολοκληρωτικής πολιτικής και οικονομικής απελευθέρωσης των εργαζομένων, είναι υπόθεση του παγκόσμιου προλεταριάτου. Και με την έννοια αυτή το έργο της Κομμούνας είναι αθάνατο».[embedyt] https://www.youtube.com/watch?v=KZXFhheuJ_g[/embedyt]