Η αλληλεπίδραση προσφύγων και ντόπιων, η ανάδειξη του ατομικού μέσα από το συλλογικό, η κατάργηση του εξουσιαστικού ρόλου διδάσκων-διδασκόμενος, ντόπιος-μετανάστης, αποτελούν την κύρια θέση της ομαδικής έκθεσης «Universitas».

Εξάλλου έτσι προέκυψε και το όνομα, «Universitas», που σημαίνει στα λατινικά «ο κόσμος, το όλο, η κοινότητα». Ο ένας μαθαίνει από τον άλλον και όλοι μαζί προχωρούμε στο κοινό μας περιβάλλον, εξηγεί η επιμελήτρια Κάτια Έρχαρτ, απορρίπτοντας τη μονομερή ένταξη των προσφύγων στη χώρα υποδοχής.

«Η μετανάστευση ως θέμα είναι εξαιρετικά επίκαιρο. Οι δυο χώρες που “παίζουν” πιο πολύ είναι η Ελλάδα και η Γερμανία, γιατί η Ελλάδα είναι χώρα εισόδου και εδώ έχουν εγκλωβιστεί χιλιάδες άνθρωποι, οι οποίοι θέλουν να πάνε στη Γερμανία», αναφέρει η κ. Έρχαρτ. Οι δυο αυτές χώρες, επίσης, αναλογικά με τον πληθυσμό τους, φιλοξενούν και τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων στην Ευρώπη.

Οι καλλιτέχνες διοργάνωσαν εργαστήρια από τις 6 ως τις 28 Φεβρουαρίου 2017 με πρόσφυγες και μετανάστες στο κέντρο φιλοξενίας της Ελευσίνας, του Σκαραμαγκά, το κοινοτικό κέντρο Chora στα Εξάρχεια και σε χώρους της Μπιενάλε της Αθήνας, στη Βαρβάκειο Αγορά και στο Μπάγκειον. Παράλληλα, συνομίλησαν με Αθηναίους, καταγράφοντας τις απόψεις τους για το προσφυγικό. Οι διηγήσεις των προσφύγων και των ντόπιων και οι συζητήσεις που προέκυψαν, αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για τα έργα Ελλήνων, Γερμανών και Σύρων καλλιτεχνών που θα εκτίθενται στο Trii Art Hub, Δράκου 9 μέχρι τις 7 Μαΐου.

«Ένταξη»: μια αμφίδρομη σχέση

Ένταξη από τη μια πλευρά μόνο, είναι ιεραρχική σχέση, βασίζεται στην ιδέα, πως ένας πολιτισμός είναι ανώτερος από κάποιον άλλο, πράγμα επιστημονικά μη αποδεκτό, αναφέρει η κ. Έρχαρτ.

«Είναι ένας όρος αυταρχικός και ηγεμονικός, βασίζεται στην άγνοια, υπονοεί πως οι πρόσφυγες πρέπει να ξεχάσουν ποιοι είναι και να αγκαλιάσουν το δικό μας σύστημα αξιών», λέει η Γιούλια Στράους, που εκθέτει στην έκθεση και προσθέτει: «Καταρχάς, αυτό είναι ανθρωπίνως αδύνατο, οι άνθρωποι δεν είναι μηχανές. Κατά δεύτερον, το ζητούμενο δεν είναι να υποταχθεί μια ομάδα στην άλλη, αλλά να μάθουν οι Έλληνες από τους πρόσφυγες και οι πρόσφυγες από τους Έλληνες, όπως αντίστοιχα οι Γερμανοί και ούτω καθεξής».

Έτσι όλοι οι άνθρωποι θα βγουν πιο δυνατοί και κερδισμένοι. «Το σύστημα που ζούμε, αποβλέπει στην εκμηδένιση της προσωπικότητας, να ομογενοποιήσει τη διαφορετικότητα. Εμείς στεκόμαστε ενάντια σε αυτό», τονίζει η κ. Στράους.

Αμοιβαίος σεβασμός, αντιπαράθεση, αναγνώριση και θέληση είναι οι λέξεις-κλειδιά, που θέτει η Γκούντρουν Μπάρενμπροκ, ακόμη μία από τις καλλιτέχνιδες που συμμετέχουν στην έκθεση. Συμπαράσταση και αλληλεγγύη, προσθέτει ο Μανάφ Χαλμπούνι, Σύρος στην καταγωγή που μένει από το 2008 στη Γερμανία.

«Η ένταξη πρέπει να γίνει και από τις δυο πλευρές. Αυτό ισχύει σε κάθε είδους σχέση, η διαδικασία είναι αμφίδρομη. Για παράδειγμα, αυτό φάνηκε ήδη από τα εργαστήρια», περιγράφει η Γεωργία Κοτρέτσος.

«Δεν μπορεί να υπάρξει μια στεγνή συνέντευξη, “πες μου, σημειώνω, έφυγα”. Αν δεν χτιστεί σχέση εμπιστοσύνης, αν δεν ξεπεραστεί το εμπόδιο της γλώσσας, αν δεν κατανοήσει ο ένας το διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο του άλλου, δεν γίνεται τίποτα. Στο εργαστήριό μου είχα 18 άνδρες από την Αλγερία, το Μαρόκο, την Παλαιστίνη, τη Συρία και αλλού, όλοι ήταν μορφωμένοι. Μας βοήθησε πολύ η Λίβαα Γιαζίι, Σύρια καλλιτέχνης που ζει στη Γερμανία. Ο διαμεσολαβητικός της ρόλος απάλυνε σιγά – σιγά την απόσταση, που υπήρχε. Έτσι διώχνεις σταδιακά τις προκαταλήψεις, βοηθώντας ο ένας τον άλλο», σημειώνει η κ. Κοτρέστος.

«Όσοι συμμετείχαν στο εργαστήριο ήρθαν στην έκθεση», συνεχίζει, «τους φάνηκαν ενδιαφέρουσες οι διαφορετικές προσεγγίσεις των καλλιτεχνών και μιλήσαμε αρκετά, κάναμε το δεύτερο βήμα, επισκέφτηκαν αυτοί εμάς, ήρθαμε ακόμα πιο κοντά».

Κάπως έτσι σκεφτήκαμε την έκθεση «Universitas», λέει η κ. Στράους. Μια κοινότητα όπου διδάσκοντες και διδασκόμενοι συνυπάρχουν και αλληλοσυμπληρώνονται, το ίδιο ο καλλιτέχνης και ο συνεντευξιαζόμενος, να μάθουμε ο ένας από τον άλλο. Και αυτό εκφράστηκε στα έργα.